"Benim elimde bir cüz'-i ihtiyârîden başka hiçbir şey yoktur..." Cüz-i ihtiyarî ne demektir? Cüz-i ihtiyarînin insanın silahı olması, hem kısa hem de ayarının noksan olması, kisbden başka elinden bir şeyin gelmemesi ne demektir?
Değerli Kardeşimiz;
Aralarında az bir fark olmakla birlikte, cüz’i ihtiyarî ve cüz’i irade çoğu zaman aynı manada kullanılmaktadır. İrade insanın sıfatlarından birisidir. İnsan, görme sıfatıyla gördüğü, işitme sıfatıyla işittiği gibi, irade sıfatıyla da ihtiyar eder, seçim yapar.
Bilindiği gibi insanın iradesi cüz’îdir. Yani, bir anda ancak bir tek şeye taalluk edebilir. İnsan bir anda iki şeyi irade edemez, iki yöne bakamaz, iki şeyi düşünemez, iki kelime konuşamaz.
İnsanın altı cihetten gelen problemlerini çözmek için Üstad'ın ifadesiyle "cüz'-i lâyetecezza" (atom) kadar bir cüz’î irade kâfi gelmemektedir.
İman nazarıyla bakıldığında, insan o cüz’î iradesiyle, "bütün sıfatları sonsuz ve iradesi küllî" olan Rabbine iltica etmekte ve çok iyi bilmektedir ki, bütün işler onun kudretiyle yapılmakta, her şey onun iradesiyle yaratılmaktadır.
Üstad hazretleri bu hakikati "bir askerin cüz'î kuvvetini devlet hesabına istimal ettiği vakit, binler kuvvetinden fazla işler görmesi" misâliyle nazara vermektedir.
“Silah” kelimesi insanın bu dünyada bir yönüyle asker olduğu, emir altında hareket ettiği, bütün organlarının ve duygularının emanet olduğu, onları dilediği gibi değil, Rabbinin emrettiği gibi kullanmakla mükellef olduğu manalarına işaret eder.
"… Göklerin ve yerin orduları Allah’ındır. Allah, hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir." (Fetih, 48/4)
âyet-i kerîmesi semavat ve arzdaki mahlûkların Allah’ın askerleri olduğunu ders vermektedir. Bu askerlerden birisi de insandır ve onun silahlarından birisi de cüz’î iradedir. Hedefini bununla vurmaya, yani maksatlarını bununla gerçekleştirmeğe çalışır.
"Cüz’i iradenin kısa olması", bir anda iki şeyi irade edemeyişini ifade eder. "Ayarının noksan olması" da bu mânayı hatıra getirmekle beraber, bu iradenin yanlış kullanılması halinde, ayarı noksan silahın yanlış hedefleri vurması gibi, insanın da yanlış işler yapacağına işaret etmektedir.
Kader Risalesi'nde izah edildiği gibi, insanın elinde sadece kisb (yani iradesini bir hedefe yönlendirmesi, bir gayeye meyletmesi) vardır. Bundan ötesi hep İlâhî kudretle yaratılmaktadır. Mesela, insan bir şeyi söylemeyi sadece kesb eder, ister. Beynin çalışmasından, dilin, dişlerin, tükrük bezlerinin vazifelerine kadar bütün işler Allah’ın kudretiyle yaratılmaktadır.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
