Bir Hanefi, namaz kılarken Üstad'a tabi olarak imam arkasında Fatiha okuyabilir mi? Ve teşehhüdde "el mübarekatü" kelimesini ekleyebilir mi?
Değerli Kardeşimiz;
Bu konuda, Üstadımız'dan "kesinlikle hangi mezhepten olursa olsun imamın arkasında olanlar Fatiha okusun" gibi bir kayda rastlayamadık. Bu nedenle müçtehit efendilerimizin verdikleri talimata uymak gerekir. Belki de tahiyyatta " elmubareketu" tabirini eklemekte bir zarar yoktur. Fakat Fatiha için, fıkhi bir yanlışlık vardır. Şöyle ki:
Bilindiği gibi, namazdaki farz kıraatların / okuyuşların en önemlisi, Fatiha sûresini okumaktır. Bu açıdan, Fatiha okumanın hükmü, hangi rekatlarda okunması gerektiği, imama uyanlar tarafından da okunması gerekip gerekmediği gibi ayrıntılara ilişkin farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Bu farklı görüşlerin temelinde, Hz. Peygamber (asv)`den nakledilen farklı hadislere ve uygulamalara ağırlık ve önem verilmesidir.
İmama uyanların Fatiha okumasında temel alınan durumlar, Fatiha`nın namaz için gerekliliği ve namazdaki kıraat / okuyuş biçimidir. Bilindiği gibi, farz namazlar açısından, gece namazları (akşam, yatsı ve sabah namazları) açık okuyuşlu, gündüz namazları (öğle ile ikindi namazları) ise gizli / içinden okuyuşludur. Ayrıca, cuma namazı da açık okuyuşludur.
Hanefi mezhebine göre, okuyuş ister gizli / sessiz, ister açık / sesli yapılsın, her türlü namazda imamın okuması cemaat adına yeterlidir. İmama uyan cemaatın kıraat yapması tahrimen mekruhtur. Cemaat, sadece sübhaneke duasını okur, bundan sonra susup imamın okuyuşunu dinler, imamın gizli okuduğu yerlerde ise susar. Hanefiler bu konuda,
"Kur`an`dan kolayınıza / uygun geleni okuyun ve dinleyin." (A`raf, 7/204. Ayrıca bk. Müzzemmil, 73/20)
âyetine dayanırlar. Ayrıca,
"Kimin imamı varsa, imamın okuyuşu onun da okuyuşudur."(1),
"İmam uyulmak için vardır. Öyleyse, o tekbir alınca, siz de tekbir alın. O okuyunca, siz susun."(2)
hadislerine dayanırlar.
Şafii Mezhebi`ne göre, imama uyan, hem açık, hem de gizli okuyuşlu bütün namazlarda Fatiha okumak zorundadır. Fatiha sûresi, bütün rekatlarda okunur. Şafiilere göre, besmele de Fatiha'nın bir âyeti olduğu için, Fatiha okumaya besmeleyle başlamak zorunludur. İmama uyan, gizli okuyuşlu namazlarda, hem Fatiha`yı, hem de zamm-ı sureyi içinden okur. Açık okuyuşlu namazlarda ise, imam Fatiha`yı okuyunca biraz durur, bu sırada imama uyanlar yalnızca Fatiha`yı içinden okumakla yetinirler. Bu görüşün dayanağı,
"Fatiha`yı okumayanın namazı olmaz."(3),
"Fatiha`sız namaz olmaz."(4)
hadisleridir. Çünkü bu hadisteki ifade, genel olup, hem imamı, hem uyanı kapsar. Namazdaki okuyuş şeklinin önemi yoktur. Dolayısıyla Fatiha okumayanın namazı sahih olmaz.
Rükudan kalkınca okunan duaya gelince: Bu dualara tesmi ve tahmid denilir.
Tesmi': "Samiallahu limen hamideh", demektir. Tahmid: "Rabbena leke'lhamd" demektir.(5)
Tek başına kılanlar her iki duayı da beraber okur.
İmama uyan kişiye gelince: Hanbelîler ile Hanefilerde itimat edilen görüşe göre sadece "Rabbena leke'l-hamd", yahut "Rabbena ve leke'l-hamd", yahut "Allahumme rabbenâ ve lekellhamd" denir. Birinci ifade Şâfilere göre daha iyidir; çünkü bu hususta sünnet gelmiştir.
Hanefilere göre en faziletlisi "Allahumme rabbenâ ve lekelhamd" dir. Sonra, "Rabbena ve leke’l-hamd" sözüdür. Sonra "Rabbena leke'l-hamd"dir. Hanbelîler ile Malikîlere göre ise en faziletlisi “Rabbena ve leke'l-hamd" sözüdür.
Hülasa cumhura göre imama uyan kişi tahmid getirmekle yetinir.
Dipnotlar:
(1) bk. İbn Ebi Şeybe, Musannef, 1/377. Ayrıca bk. İbn Mace, ikamet, 18.
(2) bk. Buhari, salat, 18; Ebu Davud, salat, 68, 175.
(3) bk. Tirmizi, mevakit, 69; Darimi, salat, 36.
(4) bk. Buhari, ezan, 10/95; Ebu Davud, salat, 2/136, no: 822.
(5) Yani, Ey Rabbimiz! Bizim duamızı kabul et, bize hidayet verdiğin için sana hamd olsun.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
