"Bir mevzua, bir sıfatı, subutî bir haml ile isbat etmektir. Fakat mahmul olacak sıfat, sabite ve lazıme olması lazımdır... Her bir ilmin meseleleri hamliye, mucibe, külliye olmakla; hariçte zaruri, zihinde nazari olan meselelerdir." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Evet, her bir ilmin bahsettiği meseleler, bir zat ile bir sıfattan ibarettir. Yani bir mevzua, bir sıfatı, subutî bir haml ile isbat etmektir. Fakat mahmul olacak sıfat, sâbite ve lâzıme olması lazımdır. Yani o sıfatın vâcib-üs sübut olması icab eder. Buna binaen; her bir ilmin meseleleri hamliye, mûcibe, külliye olmakla; hariçte zaruri, zihinde nazari olan meselelerdir."(1)

Mesela, tıp ilminin konuları tıp ilmini oluşturur. Tıp ilmi ise, Şafi ismine dayanır ve onunla kaimdir. Şafi ismini ayakta tutan sıfat ise, Allah’ın yedi sabit sıfatıdır ve bu yedi sabit sıfat Allah’ın zatı gibi vacip sıfatlardır. Şayet sıfat vacip olmasa yani varlığı ezeli ve ebedi olmasa, o zaman bu sıfatla ayakta duran şeyler de kararsız ve devamsız olur. Kararsız ve devamsız olan şeyler ise ilim olamaz.

Bu durumda bugün ilim / bilim dediğimiz şeylerin hepsinin hariçte bir değeri bir devamlılığı bir kararlılığı varsa, bunların altındaki ana neden hepsinin vacip bir isme ve sıfata dayanıyor olmalarıdır. Şayet ilimlerin arakasındaki gerçek güç olan sıfatlar çekilse, ilimler bir hiç olur ve devamlılığı olmaz.

Bilimsel meseleler nedensellik açısından mucibe (çünkü vacip bir sıfata dayanıyor) kuşatıcılık açısından külliye; çünkü ezeli bir sıfattan hiçbir şey hariç kalamaz. Hariçte zorunlu, zihinde ise nazari (teorik) yani bir algılama biçimidir.

1) bk. Mesnevi-i Nuriye, (trc. Badıllı).

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü