Daha kısa ve muhtasar olan "darbun" masdarı üzerine "enyedribe"nin fiil sigasıyla tercihan zikredilmesi, itirazlarının menşei bizzat temsil olmayıp,.. diye devam eden cümleleri izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Yahut ﴾ اَنْ يَضْرِبَ ﴿ ile paranın darbına ima edilmiştir. Yani, temsillerin darbı ve darb-ı meseller, sikkenin darbı kadar kelâma kıymet veriyor. Yani, nasıl ki sikke, gümüş ve altına kıymet veriyor; darb-ı meseller de kelâmlara o nisbette kıymet ve itibar veriyor. Ve bu işaretle, vehimleri def etmek için temsillerin güzel bir vasıta olduklarına ve temsillerin bid’a olmayıp belâgat sahasında işlek ve güzel bir cadde olduğuna îma edilmiştir. Evet, durub-u emsâl, malûm kaidelerdendir.

Daha kısa ve muhtasar olan masdar-ı بَضَرْ üzerine اَنْ يَضْرِبَ ’nin fiil sigasıyla tercihan zikredilmesi, itirazlarının menşei bizzat temsil olmayıp, بَعُوضَةً ’nin hakareti olduğuna işarettir. Çünkü temsiller haddizatında kıymetli olup, itirazlara mahal değildirler. Zira اَنْ يَضْرِبَ fiildir. Fiil, müstakil ve sabit olmadığından, sanki lâtiftir. Mütekellimin kastı onda durmuyor, mef’ule geçiyor. Masdar olan بَضَرْ ise, isimdir. İsim, müstakil ve sabit olduğu için, sanki kesiftir. Mütekellimin kastını cezb edip, mef’ule vermemesi ihtimali vardır.

Binaenaleyh, اِنَّ اللّٰهَ لاَ يَسْتَحْيِۤى اَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً denilmemiş olsaydı, اِسْتِحْيَا mahalli ضَرْبَ olurdu. Halbuki istihyânın mahalli, بَعُوضَةً ’dir. ( İ. İ'caz)

“Cenâb-ı Hak, kullarını irşad ve ikaz etmek üzere bir misal getirmede çekinmez.” (Bakara Sûresi, 2:26.) Ayetinde geçen örnek vermek konusu fiil cümlesiyle ifade edilmiştir. Neden daha kısa olan bir isim değil de uzun olan fiil cümlesi tercih edilmiş denilirse ona verilecek cevap açıklanmıştır:

Kafirlerin itirazının sebebi, Allah’ın örnek vermesine değil Sivrisineğin örnek verilmesinedir. Çünkü örnek vermek kıymetlidir ve kimsenin itiraz etmeye hakkı yoktur. Bu nedenle eğer isim olsaydı Kâfirlerin itirazının ne olduğu anlaşılmayabilirdi.

Çünkü, Fiiller başka şeyi gösterir. Halbuki isimler ne için konulmuşsa doğrudan onu bildirir. Başka şeye bakmayabilir. Eğer Ayet fiil cümlesi olarak değil de isim olarak gelseydi, o zaman sivrisineğin örnek verilip verilmediği değil de, sanki sadece örnek verilmenin kastedildiği anlaşılabilirdi. Bu açıdan fiil cümlesiyle gelmiştir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü