"...eğer hakimiyet-i âmme ve adalet-i mutlaka olmasaydı ve onları durdurmasaydı, her biri umum mevcudatı istilâ edecekti..." cümlesini açıklar mısınız?

Değerli Kardeşimiz;

Allah’ın isim ve sıfatlarının sonsuz olması, sonsuz tecelli etmelerini gerektirmez. Şayet Allah’ın bütün isim ve sıfatları sonsuz olarak dünyada tecelli etmiş olsa, diğer isim ve sıfatlar ile çakışır ve çelişir bir vaziyete girerdi. O zaman mizan ve muvazane bozulurdu. Bir isim bütün dünyayı istila eder, diğer isimlere mahal ve tecelli hakkı tanımazdı.

Mesela Cemal ismi sonsuz tecelli etse, mevcudatta zahiren de olsa çirkinlik, şer, eksiklik olmazdı ve o zaman da diğer isimlerin değer ve kıymeti anlaşılmaz olurdu.

Bu yüzden Allah’ın sonsuz İrade, Hakim ve Adil gibi sıfatları bir orkestra şefi gibi diğer isim ve sıfatları kontrol ile yöneterek tecellilerine müsaade ediyor. O zaman her bir isim ve sıfat kendini gösterip, tanıtacak kadar tecelliye imkan bulabiliyor. Ama istila mahiyetinde sonsuz tecelli etmiyor, Zira efendisi ve şefi hükmünde olan İrade, Hakim ve Adil sıfatları onları dizginliyor.

Mesela Cud ve Seha isimleri sonsuz tecelli etmiş olsa idi, şu imtihan ve tecrübe dünyasında aç bir fakir kalmazdı. Aynı zamanda insan bütün ihtiyaç ve arzularını bu dünyada bulabilirdi. Halbuki bu imtihan sırrına zıt bir durumdur.

Allah’ın isimlerinin sonsuz olarak tecelli etmemesi ona bir eksiklik ve noksanlık değil, tam tersine, bir kemal ve güzellik katar. Zaten sonsuz tecelli edecek diye de bir kural yoktur. Bunun kararı Allah’a aittir, dilerse tecelli eder dilerse etmez. Zorunluluk uluhiyet ile bağdaşmaz.

Itlak ve ihata Allah’ın her isim ve sıfatı için geçerli bir kavramdır. Yani Allah’ın her bir isim ve sıfatı kainatı ıtlak ve ihata kabiliyetinde iken İrade, Hakim ve Adil isimleri buna müsaade etmiyor.

Mesela Allah’ın İlim sıfatı ıtlak ve ihata ile kainatı sarmalasaydı başta taş, toprak olmak üzere her şey alim olacaktı. Bu ise kainatın genel kurgusuna uygun olmazdı.

Hakim ve Adil isimlerine doğrudan İsm-i Azam denilemez ama İsm-i Azam'ın nurundan birer cüzlerdir denilebilir. Ya da konum ve vazife bakımından -tabiri caiz ise- tecellileri, tedbir açısından baş aktör mesabesinde isimler denilebilir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü