"Ehl-i İ'tizalce: 'Ölmeyecekti.' Çünkü onlarca muradın iradeden tahallüfü caizdir." cümlesini izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Ehl-i İ'tizalce: "Ölmeyecekti." Çünkü onlarca muradın iradeden tahallüfü caizdir."

"Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaatçe, bu misalde sükut ve tevakkuf lazımdır. Çünkü, irade-i külliyenin sebeple müsebbebe bir taalluku vardır. Bu itibarla, sebebin ademi farz edilirse, müsebbebin de farz-ı ademi lazım gelir. Çünkü taalluk birdir. Cebir ve İ'tizal, ifrat ve tefrittir."(1)

Cebriye Mezhebi, insan iradesini inkar ettiği için cinayet fiilini tamamı ile kadere yüklüyor, insan irade etse de etmese de bu cinayeti işleyecekti diyor. Bu yüzden sebep ortadan kalksa da cinayet yine olacaktı, deyip insanı cebire mahkum ediyor.

Mutezile Mezhebi ise insan iradesini tam yetkili ve muktedir gördüğü için, "sebep olmasa idi cinayette vuku bulmazdı" diyerek kaderi inkar ediyor. Yani her iki batıl mezhepte insanın bilmesinin mümkün olmadığı gaybi şeyler hakkında inançları doğrultusunda fikir yürütüyorlar.

Buradaki "murat" tabiri İlahi irade ve onun kader programıdır, iradede insanın seçme hürriyetidir. Bu batıl mezhebin iddiasına göre, insan iradesi özgür yapısı ile kaderi ve Allah’ın muradını dinlemeyebilir. İnsan Allah’ın irade ve muradına rağmen hareket edebilir, gibi bir safsatanın savunuculuğunu yapıyorlar. Bir cihetle insan iradesini ispat edeyim derken, ifrat edip insana taalluk eden fiillerde İlahi iradeyi inkar ediyorlar. Yani insan iradesi ile İlahi irade karşı karşıya gelebilir, demektir.

Halbuki Ehl-i sünnet ne kaderi ne de insan iradesini inkar etmiyor. Bu gibi olaylar içinde hem kaderin hem de insan iradesinin bir hissesi vardır diyor. Sebebin olmadığı bir durumda insanın netice hakkında bir bilgi sahibi olamayacağını söyleyerek en makul fikri ortaya koyuyor.

Çünkü "ecel tektir değişmez " hükmü umumi bir hükümdür, kaderin bilinmesi anlamına gelmez. Kadere yani Allah’ın takdirine ancak olaylar vuku bulduktan sonra vakıf olabiliriz. Diğer iki batıl mezhep ise kader vuku bulmadan yani Allah’ın takdiri gerçekleşmeden fikir yürütüyorlar.

(1) bk. İşârâtü'l-İ'câz, Bakara Suresi 7. Ayet Tefsiri.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü