"Evet, eski hikmetin hayrı az, hurafatı çok, ezhan istidatsız, efkâr taklitle mukayyed, cehil avamda hükümferma olduklarından, Selef bir derece hikmetten nehyettiler. ... Zaten her zamanın bir hükmü olmak gerektir." İzah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
"Evet, eski hikmetin hayrı az, hurafatı çok, ezhan istidatsız, efkâr taklitle mukayyed, cehil avamda hükümferma olduklarından, Selef bir derece hikmetten nehyettiler. Fakat şimdiki hikmet ona nisbeten maddî cihetinde hayrı çok, yalanı az; efkâr dahi hür, marifet hüküm-fermadır. Zaten her zamanın bir hükmü olmak gerektir." (Muhakemat, Birinci Makale, Beşinci Mukaddime)
Eski hikmetten kastedilen Yunan felsefesidir. Yunan felsefesinin içinde insanı şirke götüren çok unsur ve riskler olduğu için şerri hayrına galiptir. "Hayrı az hurafeleri çok" ifadesi ile de bu inceliğe işaret edilmektedir.
O dönemin düşünce yapısı ve kabiliyeti felsefenin içindeki zararlı ve şerli noktaları tefrik ve temyiz etmeye yetenekli olmadığı için, felsefenin insanlara doğrudan sunulması, insanların inanç dünyasını karıştırmaya sebebiyet verecek ve insanların imanını zedeleyecekti.
Bu sebeplerden dolayı selef âlimleri, Yunan felsefesinin tercümesine ve Müslümanlar arasında yayılmasına karşı çıkmışlar ve bazıları da bu ilimle meşgul olmayı haram görmüşlerdir.
İnancı, taklidî olan cahil kimselerin felsefe ile iştigal etmesi, imanının sarsılıp küfür ve şirke düşme riski çok yüksektir. Tıpkı yüzme bilmeyen birisinin derin sulara atlaması boğulmasına vesile olacağından, yüzmenin ona haram olması gibi. Selef âlimlerinin felsefeyi men etmeleri avamı vikaye içindir, yoksa ilme olan düşmanlıklarından değildir.
İbn-i Sina, Farabi ve Mutezile imamları gibi yüksek zekâlı insanların felsefe içinde debelenip iman sahasında taklittte kalmaları, avamın ne olacağının ipuçları niteliğindedir.
"Fakat şimdiki hikmet ona nispeten maddî cihetinde hayrı çok, yalanı az; ..."
Günümüze geldiğimizde ise felsefenin maddi açıdan insanlara yararı fazlalaşmış. Çünkü bilimsel düşünce gelişip felsefeye çeki düzen vermiş. Fikirler baskıdan sıyrılıp özgürce düşünüp eleştiride bulunabiilecek bir kıvama gelmiş. Eski zamanda zararlı ve şerli olan felsefe müspet ve yararlı bir hâle dönüşerek, insanlığa hizmet eden önemli bir aktör hâline gelmiş.
"Her zamanın bir hükmü var." ifadesi, her dönemin bir ruha ve düşünce yapısına sahip olduğuna işaret ediyor. Mesela, skolastik Orta Çağ Avrupası ile şimdiki Avrupa arasında çok fark var.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
