"Hikmet" ve "hakikat" arasındaki fark nedir?

Değerli Kardeşimiz;

Hikmet, kuvve-i akliyenin vasat mertebesidir. Hakkı hak bilip imtisal etmek, batılı batıl bilip içtinab etmektir. Müfessirler hikmete otuzu geçkin mana vermiştir. Kur’an'da manası en geniş ve zengin bir kelimedir. Her meslek ve meşrep sahibi kendi mesleğine uygun manalar vermiştir.

Mesela fıkıh ilminde hikmet, helal ve haramı bildiren bir ilimdir, diye tarif edilmiştir. Tasavvuf alimlerine göre hikmet, ledün ve manevi sırlar olarak tarif edilmiştir. Bazı alimler hikmetten kasıt, Peygamberimiz (asv)'in sünneti demiştir. Hikmet, faydalı ilim ve peygamberlik anlamına da gelir.

Üstat hikmete bütün bu manaları kuşatan bir mana vermiştir. İnsandaki akıl kuvvetinin her hususta vasat mertebesine hikmet demiştir.

İnsan aklının üç mertebesi vardır.

Birisi tefrit mertebesi olan gabavettir. Bu mertebede akıl hiçbir şeyden haberi olmayacak kadar işlemeyen ve çalışmayan bir durumdadır. Ne hakkı, ne batılı idrak edemeyecek bir hamakat derecesidir.

İkincisi ifrat mertebesi olan cerbezedir. Bu mertebede ise akıl, hakkı batıl; batılı hak gösterecek kadar aldatıcı bir zekaya sahiptir. İnsanları ekseri dalalete atan ve saptıranlar, bu cerbeze mertebesinde olan dahi derecesindeki kafirlerdir.

Diğeri ise vasat olan hikmettir. Akıl bu mertebede hakkı hak bilir, ona tabi olur; batılı batıl bilip ondan uzak durur. Üstad'ın bu hikmet tarifi diğer müfessirlerin tanım ve tarifinin üstünde bir çatı gibi durup hepsini içine alıyor.

Hakikat ise, bir şeyin aslı, esası ve mahiyeti demektir. Hakikat, hikmete nispeten daha hususi bir kavramdır.

Hikmet ise çok geniş ve bütün hakikatleri de içine alan bir kavramdır. Gerçeklik, doğruluk, bir şeyin aslına uygunluk, vaka, mecazın zıttı, gibi tarifler de hakikate işaret eden tariflerdir. Hakikat, hikmetin tek tek meseleleri hükmündedir. Onun için doğruluk anlamındaki hakikatlerin toplamına da hikmet diyebiliriz.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü