İbnü'l-Kayyım el-Cevziyye'nin "Elbeyan fi Aksamil Kur'an" namında bir kitabı var mı? İbnü'l-Kayyım el-Cevziyye kitabının Fatiha suresinin tefsirinde evliyaları, "azap verilenler"le birlikte saymış. Risaleler ışığında izah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
"Üçüncü esas: Vehhâbilerin azîm imamlarından ve acîp dehâları taşıyan meşhur İbni Teymiye ve İbni Kayyıme'l-Cevzî gibi zatlar Muhyiddin-i Arabî (k.s.) gibi azîm evliyâya karşı fazla hücum ettikleri ve güya mezheb-i Ehl-i Sünneti Şîalara karşı Hazret-i Ebû Bekir'in (r.a.) Hazret-i Ali'den (r.a.) efdâliyetini müdafaa ediyorum diyerek, Hazret-i Ali'nin (r.a) kıymetini çok düşürüyorlar. Hârika faziletlerini âdileştiriyorlar. Muhyiddin-i Arabî (k.s.) gibi çok evliyâyı inkâr ve tekfir ediyorlar."
"Hem, Vehhâbiler kendilerini Ahmed İbni Hanbel mezhebinde saydıkları için, Ahmed İbni Hanbel Hazretleri bir milyon hadisin hâfızı ve râvîsi ve şiddetli olan Hanbelî mezhebinin reisi ve halk-ı Kur'ân meselesinde cihanpesendâne salâbet ve metânet sahibi bir zat olduğundan, onun bir derece zâhirî ve mutaassıbâne ve Alevîlere muhâlefetkârâne mezhebinden din nâmına istifade edip, bir kısım evliyânın türbelerini tahrip ediyorlar ve kendilerini haklı zannediyorlar. Halbuki, bir dirhem hakları varsa, bazan on dirhem ilâve ediyorlar."(1)
İbni Kayyim el-Cevziyye’nin’nin lâkabı Ebu Abdillah’tır. Tam adı ise, Şemsüddin Muhammed bin Ebî Bekir bin Eyyûb ed-Dımeşkî’dir. İslâm ilimlerinin birçok dalında eser vermiş bir âlimdir. 1292 tarihinde Şam civârında dünyaya geldi. Tahsil hayatına babasından aldığı derslerle başlayan İbni Kayyım, çeşitli hocalardan Arap dili ve edebiyatı, hadis, kelâm, usûl ve fıkıh okudu. Fıkıhta asıl hocası İbni Teymiyye olup, onun birçok eserini bizzat kendisinden okuma imkânı buldu.
Cevziyye Medresesinde imamlık yaptı. 1342 yılında Sadriyye Medresesinde ders vermeye başladı ve bu vazifesini vefat edinceye kadar sürdürdü. Bazı (tecsim ve teşbihi andıran) görüşleri, âlimler tarafından tenkid edildi.
İbn-i Kayyim el-Cevziyye ve hocası İbn-i Teymiyye Vehhabilik mezhebine kapı açan iki müfrit âlimdir. Bu iki âlim fıkıh ve akaid alanlarında bazı usul farklılıklarından dolayı farklı ve yanlış neticelere varmışlardır. Et-Tibyan Fi Aksamil Kur'an, İbn Kayyım el-Cevziyye’nin kitabıdır.
Bu zâtın ve hocası İbn-i Temiyye’nin Ehl-i sünnete muhalefet ettiği konuları maddeler halinde sıralayalım.
1. Ehl-i sünnet âlimlerince en çok tenkit edilen hususu, teşbih ve tecsime (Allah’a mekân verme) varan fikirleridir. Mesela "Allah arşa istiva etti" ayetini zahiri üzerine anlayıp te’vil yolunu da bid’at olarak kabul etmişlerdir.
2. En meşhur hatalı görüşü ise, tasavvuf ve tarikat mesleklerini bid'at sınıfına dâhil edip, Muhyiddin-i Arabî Hazretlerini tekfir etmeleridir. Kâfirler hakkında nazil olan birçok ayeti, evliyalar hakkında tevil ederek dalalete ve bid’ate sapmışlar. Evliyaları "azab verilenler" sınıfında değerlendirmeleri bu batıl görüşün bir neticesidir.
3. Tevessülü, yani Allah’a vesile edilerek yapılan duaları şirk saymışlar. Mesela "Allah Resulünün hürmetine beni affet" demek, hocasına ve buna göre şirktir.
4. Allah Resulü (sav.) ve büyük zâtların şefaatini kabul etmezler.
5. Fıkıhta Ehl-i sünnetin kaidesi olan "Haram yolla kendini sarhoş eden, sarhoşluk halindeki tasarruflarından mes’uldür" hükmü yerine, "Sarhoş tasarrufunda mazurdur ve hükümleri de geçersiz" diye iddia edip Ehl-i sünnet yolundan ayrılıyorlar.
6. Evliyalara ve onların türbelerine karşı hürmetsiz fikirleridir. Hatta Peygamber Efendimiz (asm)'in kabr-i şerifine puthane, onu ziyaret eden hacılara putperest diyecek kadar ileri gitmiştir.
Ehl-i sünnet içinde bazı avam insanların evliya ve türbelerine karşı şirke varacak kadar aşırı tavırları da bunda tesirli olmuştur.
7. Mezhepler konusunda çok aşırı gidip İmam Ahmed bin Hanbel dışındaki bütün hak mezheplere soğuk bakıyorlar; bilhassa Hanefi mezhebine biraz daha mesafeli duruyorlar.
Bu zatların aşırı ve ifratkâr fikirleri, Vehhabilik cereyanına ilham kaynağı olmuş, bir nevi onlara kapı açmıştır. Onlar da bu fikirler çerçevesinde şiddete ve teröre meyilli bir teşkilatlanma içine girmişlerdir.
İbn-i Kayyim el-Cevziyye, hocası İbn-i Teymiyye'nin bazı ifratkâr fikirlerini de reddetmiştir. Bu hususta hocasından daha halim ve selim bir fıtrata sahiptir. Hocası ile Şiilikte aşırı giden gruplara karşı da çok çetin çatışmalara katılmış, çok müfrit Şia hareketlerini de ortadan kaldırmışlar.
(1) bk. Mektubat, Yirmi Sekizinci Mektup, Altıncı Risâle Olan Altıncı Mesele.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
