İkinci Şua'da rızık, şifa ve hidayet ile alâkalı misaller verilirken; Rızık için Rahman, şifa için Rahim ve hidayet için de Muhsin ismi kullanılmıştır. Rahman ve Rahim arasındaki fark nedir? Hidayetin Muhsin ismi ile münasebeti ne olabilir?
Değerli Kardeşimiz;
"Rahman; “Dünya hayatında, mü’min-kâfir, günahkâr- müttaki, asi-muti tefrik etmeden mahlûkatın hepsine merhametle muamele eden.” “Ezelde bütün yaratılmışlar hakkında hayır ve rahmet irade buyuran.” “Rızıkları ve her türlü iyilikleri ihsan eden.
”Rahim; “Verdiği nimetleri iyi kullananlara daha büyük ve ebedî nimetler veren” “Ahiret hayatında sadece mü’minlere ihsan ve ikram eden.” “Kâfirleri adaletiyle cehenneme, mü’minleri merhametiyle cennete koyan.”
Rahim isminin tecellisi daha ziyade ahirette olacaktır. Dünya ve ahirette ekseri olarak mü’min ve müttakilerde tecelli eder. Yani Rahim ismi hem dünyada hem de ahirette hususî tecelli ediyor, sadece ahirete mahsus kalmıyor. Dünyada fıtrat kanunlarına uyanlara hususî tecelli ederken, ahirette ise sadece mü’minler için tecelli edecektir.
Rahman ismi bütün mahlûkatta tecelli ediyor. Eski tabirle "Rahman; ism-i has tecelli-i ammdır, Rahim ise ism-i amm tecelli-i hasdır." Yani Rahman isim olarak Allah’ın hususî bir ismidir, bu yüzden başkalarına müstakil olarak verilmesi caiz değildir; ama tecelli noktasından bütün mahlûkatı içine alır.
Rahman kâfir mü’min, tembel çalışkan, günahkâr müttaki ayırımı yapmadan, bütün insanlara tecelli derken, Rahim ismi biraz daha hususiyet kazanarak sadece mü’min, çalışkan ve müttaki kullarda tecelli eder.
“Rahman” ismi umumî, "Rahim" ismi ise hususî bir isimdir. Bu yüzden Rahim ismi de Rahman isminin içindedir. Rahman büyük, umumî ve muhit nimetlerde, Rahim ismi ise küçük, hususî ve muayyen nimetlerde tecelli ediyor.
Allah’ın Rahim ismi şefkatin bütün mahlûkat üzerinde tecelli etmesinden ibarettir. İnsanın mahiyeti, besmeledeki Rahim isminin bir tecelli merkezidir. İnsan mahiyeti, kâinatın küçük bir modeli ve misali olmasından dolayı, Allah’ın kâinatta azamet ve haşmet ile tecelli eden isim ve sıfatları burada daha bariz ve okunaklı bir şekilde tecelli ediyor.
Rahman, Allah’ın azametini ifade eden bir isim iken, Rahim ismi, ehadiyet ile hususî cemal ve şefkatini temsil ediyor.
Rahim ismi ise, umumî bir isimdir, isim olarak herkese verilebilir; ama tecelli noktasından hususîdir, dünya hayatından çok ahiret hayatına bakar. Bu yüzden kâfirler, zalim ve dinsizler dehşetli mahşer meydanında Rahim ismine mazhar olamayacakları için, azap devamlı ve şiddetli olacaktır.
Vahidiyetin hüküm sürdüğü kesret ve kâinat arkasında Allah’ın Zât-ı Akdesini mülahaza etmek, çok zordur. Bu yüzden Allah’ı mülahaza etmek ve akılları kesrette boğdurmamak için ehadiyete ve cüzde tecelliye ihtiyaç vardır. Besmelenin içindeki isimler, sırası ile büyükten küçüğe, yani vahidiyetten ehadiyete bir intikal bir geliştir. Allah ismi kâinatı, Rahman ismi dünyayı, Rahim ismi de insan mahiyetini mekân ve merkez tutmuştur. Yalnız, hepsi birbirlerini gösterir mahiyettedir. Damla ile deniz üstündeki tevhid yazısı gibi.
İnsanın mahiyet simasının Rahim ismine isnad edilmesi bu ismin daha ziyade cüz’î ve cüzlerde tecelli etmesindendir. İnsanın yüzündeki göz, kulak, burun, dil, gibi cihazlar Rahim isminin en müşahhas misali, şefkat mânasının en zahir bir tecellisidir. İnsan bu şefkat ve nimetleri elli-yüz gramlık bir et parçası olan gözle tartıp tadabiliyor.
Çokluk içinde birlik tecellisi, mercek gibi mânaları bir merkezde topluyor ve insanın çoklukta boğulmasına mâni oluyor. Ehadiyet, kesret olan kâinatta ve her bir cüz’ünde Allah’ın Zâtını ve tek oluşunu mülahaza ettiriyor.
Kerim, ikram etmek; Muhsin, ihsan etmek mânasına geliyor. Hidayet ise, ihsan ve ikramların en büyüğü ve en tatlısı olduğu için, aralarında lüzum-u beyyin derecesinde bir münasebet vardır.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
