"İ’lem eyyühe’l-aziz! Fıtrat-ı insaniyenin garip bir hali, gaflet zamanında letâif ile havâssın hükümlerini, iltibas ile birbirine benzetir, tefrik edemez..." Devamıyla izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"İ’lem Eyyühe’l-Azîz! Fıtrat-ı insaniyenin garib bir hali, gaflet zamanında letâif ile havassın hükümlerini, iltibas ile birbirine benzetir, tefrik edemez. Meselâ: El ile gözü birbirine benzetip hizmetlerini ve vazifelerini tefrik edemeyen bir mecnun, yüksekte gözüyle gördüğü bir şeyi almak için elini uzatıyor. El gözün komşusu olduğu münasebetle, onun yaptığı işi, el de yapabilir zanneder."

"Kezalik insan-ı gafil, kendi şahsına âit edna, cüz'î bir tanzimden âciz olduğu halde gururuyla, hayaliyle Cenab-ı Hakk'ın ef'aline tahakküm ile el uzatıyor."

"Yine insanın fıtratında acib bir hal: İnsanın efradı arasında cismen ve sûreten ayrılık varsa da pek azdır. Amma mânen ve ruhen, aralarında zerre ile şems arasındaki ayrılık kadar bir ayrılık vardır. Fakat sâir hayvanat öyle değildir. Meselâ, balık ile kuş, kıymet-i ruhiyece birbirine pek yakındırlar. En küçüğü en büyüğü gibidir. Çünkü insanın kuvve-i ruhiyesi tahdid edilmemiştir. Enâniyet ile o kadar aşağı düşerler ki, zerreye müsâvî olur. Ubûdiyet ile de o kadar yükseğe çıkıyor ki, iki cihanın güneşi olur. Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm gibi."(1)

İnsanın, bedenindeki âzalara karşılık ruhunda da duygular ve lâtifeler vardır. Lâtife; kalb, akıl, vicdan gibi ruhun temel vazifelerini icra eden manevî cihazlara denilir.

Bu ders esas olarak, "görmediğime inanmam" diyenlere bakmaktadır.

İnanma kalb meselesidir. Görme ise duyu organlarından birisidir. Görmediğine inanmayan kişi, kalbin vazifesi ile gözün vazifesini birbirine karıştırmış demektir. İnsan, gözüyle ulaştığı şeye eliyle de ulaşmaya kalkıştığında nasıl hata ederse, kalbin gördüğünü göze veya akla yüklemeye çalıştığında da benzer bir hataya düşer.

Üstad Hazretleri Onuncu Nota’da marifetullahın delillerini sayarken bir kısmının su gibi, bir kısmının hava gibi bir kısmının ise nur gibi olduğunu kaydeder. Her üçünün müşterek noktası el ile tutulmamalarıdır. Burada elin tutmasından maksat aklın kavraması, aklî delillerin iman etmeye kâfi gelmesidir. Eğer öyle olsaydı, Kur’ân’ın o mucize beyanlarına ve Allah Resulünün (asm.) harika izahlarına karşı herkesin iman etmesi gerekirdi. Demek ki, iman esas olarak bir kalb meselesidir. Kalbin iman etmesi için getirilen deliller su gibi aşikâr da olsalar yine de bazı vehimler, zanlar, batıl inançlar, hisse kapılmalar o delili perdeleyebilmekte ve kişinin iman etmesine engel olabilmektedir.

“El gözün komşusu olduğu münasebetle, onun yaptığı işi, el de yapabilir zanneder” ifadesindeki el kelimesi aklı, göz ise kalbin basiretini temsil etmektedir. İnsanın kalb gözüyle, basiret nazarıyla rahatlıkla gördüğü ve inandığı birçok hakikat vardır ki, sadece akıl ile yürüyen kişiler onlara ulaşamazlar.

“Cenâb-ı Hakk'ın ef'aline tahakküm ile el uzâtmak”

Kaderin ince sırlarına, bela ve musibetlerin altında ne gibi derin hikmetler ve rahmetler olduğuna akıl erdiremeyen kimseler, yersiz bir gurur ile kendilerinin o meselelerde söz söyleme yetkisine sahip oldukları vehmine kapılarak İlâhî icraatlar hakkında ileri geri konuşurlar. Sorumsuz beyanlarda, haddini aşan itirazlarda bulunurlar.

Kâinat için “insan-ı ekber” deniliyor. Bu küçük insan, kendi bedenindeki her organın, her hücrenin, her faaliyetin ne kadar hikmetli ve rahmetli olduğunu çok iyi bildiğine göre, insan-ı ekber olan kâinatta cereyan eden ve onun his dünyasına, şahsî kanaatine ters düşen hâdiselere karşı hemen itiraz yoluna gitmemeli, Üstad'ın ifadesiyle onlara “tahakkümle el uzatmamalıdır.” Aksi halde bu âlemin ve içindekilerin seyrine mâni olamayacağı gibi, kendini de büyük bir belaya atmış olur.

“Manen ve ruhen zerre ile şems kadar ayrılık”

İki insan arasında, maddeleri itibariyle çok büyük farklılık görülmez. Birisi diğerinden daha kilolu, daha kuvvetli yahut daha zengin olabilir. Bu maddî farklılıklar manevî farklılık yanında çok küçük kalır.

Üstadımızın şu cümlesi bunu çok güzel ortaya koyar:

“Bazı insan bir zerrede boğulur, bazısında da dünya boğulur.”(2)

Bilindiği gibi, büyük sermayenin kârı da büyük olur zararı da. İnsan en câmi’ bir istidada sahip kılındığı için, bu istidadını ve ondan doğan kabiliyetlerini müsbet sahalarda kullandığında manen çok terakki edebileceği gibi, aynı sermayeyi sadece dünya menfaatlerine, sefahate, dalalete sarf ettiğinde ise hayvandan çok aşağılara düşer.

Üstad Hazretleri insandaki kuvve-i şeheviye, kuvve-i gadabiye ve kuvve-i akliyenin sınırlandırılmadığını, böylece insanın nihayetsiz terakki ve tedenni de edebileceğini beyan eder.

Kuvve-i şeheviye, insanın menfaatleri celb etme duygusudur. Para ve mal sevgisinden, manevî makamlara iştiyak duymaya kadar her şey bu kuvve ile gerçekleşir.

Kuvve-i gadabiye ise, zararları def etme kuvvesidir. Bunun doğru kullanılmasıyla insan her türlü maddî ve manevî zararlardan sakınmış olarak hayatını huzur ve saadet içinde geçirebilirken, yanlış kullanılması halinde kendi nefsi ve menfaati için nice canlara acımasızca kıymakla akıl almaz zulümler de işleyebilir.

Kuvve-i akliye ise, insanın dünya ve ahiret işlerinde hikmetli ve faydalı hareket etmesini temin ettiği gibi, söz konusu iki kuvvenin de yine dengeli ve doğru kullanımına yardım eder.

İşte bu üç kuvveyi de yaratılış gayelerine uygun olarak, rıza-yı İlâhî dairesinde kullanan insanlar, Allah’ın makbul kulları olarak iki cihanın güneşi olan Habib-i Kibriya Efendimize (asm.) komşu olurlar.

Dipnotlar:

(1) bk. Mesnevi-i Nuriye, Habbe.
(2) bk. age., Onuncu Risale.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü