İmam Hakim’in "Müstedrek"ine yapılan bir itiraz hakkında ne dersiniz; "Mestedrek" Kütüb-ü Sitte'den midir?
Değerli Kardeşimiz;
İtiraz Edilen Kısım:
“(...) Ashab-ı Kütüb-ü Sitte’den İmam-ı Hâkim 'Müstedrek'inde ve Ebu Dâvud 'Kitab-ı Sünen'inde, Beyhakî 'Şuab-ı İman'da tahriç buyurdukları: (...) (Şamlı Hâfız Tevfik).”(1)
İddia:
Şamlı Hâfız Tevfik’in mektubu, Said Nursî tarafından Sikke-i Tasdîk-ı Gaybî’ye alınmıştır. Bu mektupta İmam Hâkim’in Müstedrek’inin Ashab-ı Kütüb-ü Sitte’den olduğu belirtilmiştir. Oysa, Müstedrek Kütüb-i Sitte’den değildir.
Hâkim’in Müstedrek’ini hiçbir hadisçi altı kitaptan saymamıştır. Said Nursî ve şakirtlerinin hadis ilimlerinde ne kadar ehliyetli oldukları görülmektedir...
İddiaya Cevap:
Bediüzzaman’ın bir talebesinin bir sehiv eseri olması kuvvetle muhtemel olan “el-Hâkim”in kitabını Kütüb-ü Sitte’den addetmesi meselesini; bir yandan büyük bir ilmî mesele imiş gibi velveleye vermek, diğer yandan bu hatanın talebesine ait olduğunu bildiği hâlde onu Bediüzzaman Hazretlerine de mal etmeye çalışmak, hatta bile bile ona iftira etmek, gerçekten izah edilmesi güç bir psikolojik saplantıdır.
(1) bk. Barla Lahikası, (142. Mektup)
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
Yorumlar
Barla lahikasında şamlı Hafız Tevfik ‘in ( R.H) mektubu içinde geçen:
Ashab-ı Kütüb-ü Sitte’den İmam-ı Hâkim 'Müstedrek'inde ve Ebu Dâvud 'Kitab-ı Sünen'inde, Beyhakî 'Şuab-ı İman'da tahriç buyurdukları* : …… Cümlesine bakıldığında;
Bu cümle içerisinde 4 hadis kaynağı eserden söz ediliyor . Öncelikli olarak il anlaşılan mektup sahibinin Hadis ilmine vukufiyetidir. Çünkü hadisin sıhhatini nazara verecek kaynakları aktarırken sahih ilmine ait bazı kavramları da kullanmaktadır. Bu satırda – konunun izahına bakan yönüyle - iki dikkat çekici kavram vardır. Bunlardan birisi ; İtiraz edilen MÜSTEDREK nedir? İkincisi TAHRİÇ etmek ne demektir.
TAHRİÇ kelimesi ile başlayalım : Sözlükte “çıkmak” anlamındaki hurûc kökünden türeyen ve “çıkarmak, hüküm elde etmek” mânasına gelen tahrîc kelimesi hadis ilminde üç anlamda kullanılır.
MÜSTEDREK ise hadis literatüründe : “ BİR ŞEYİN DEVAMINI YAPMAK, ONA ZEYİL YAZMAK, TETİMME MEYDANA GETİRMEK ” anlamına gelmektedir.
Örnek olarak Müstedrek Türü Çalışmalar.
Yani bu tür çalışmalar sadece El Hakime ait değildir. Genel olarak hadis ilminde istimal edilen bir yöntemdir.
Bu bağlamda : İmam Hakimim Müstedrek çalışmasın bir başka geniş açıdan açıklaması şöyledir:
El-Müstedrek ya da Müsned-i Hâkim, Hâkim en-Nişaburi'nin Buhârî ile Müslim’in el-Câmi-us sahih'lerine almadıkları sahih hadisleri bir araya getiren eseridir.
El-Müstedrek’te yer alan hadislerin büyük çoğunluğu Buhârî ve Müslim’in sıhhat şartlarına uygun rivayetler olup bu yönüyle eser Sahiheyn'in zeyli durumundadır. ( DOLAYLI OLARAK KÜTÜB-Ü SİTTEYE GİRMİS SAHİS HADİSLERLE İRTİBATLI BİR MESELE OLMASI MÜNASEBETİYLE MANEN KÜTÜB-Ü SİTTEYE DÂHİLDİR)
“Kitâbü’l-Îmân” ile başlayıp “Kitâbü’l-Ehvâl” ile sona eren elli iki kitaptan oluşmuştur. Eserde sahâbe ve tâbiîn kavilleriyle birlikte 8803 rivayet mevcuttur.
Bu açıklamadan sonra , söz konusu iddia ile birlikte tekrar konunun başına dönüyoruz.
Şamlı Hafız Tevfik ( R.H) Mektubunda :
Ashab-ı Kütüb-ü Sitte’den İmam-ı Hâkim 'Müstedrek'inde ve Ebu Dâvud 'Kitab-ı Sünen'inde, Beyhakî 'Şuab-ı İman'da tahriç buyurdukları : (...)
HER YÜZ SENEDE CENÂB-I HAK BİR MÜCEDDİD-İ DİN GÖNDERİYOR * …….. demiş.
Konula ilgili iddia ise:
Bu mektupta İMAM HÂKİM’İN MÜSTEDREK’İNİN ASHAB-I KÜTÜB-Ü SİTTE’DEN olduğu belirtilmiştir. Oysa, MÜSTEDREK KÜTÜB-İ SİTTE’DEN değildir.
HÂKİM’İN MÜSTEDREK’İNİ hiçbir hadisçi altı kitaptan saymamıştır. Said Nursî ve şakirtlerinin hadis ilimlerinde ne kadar ehliyetli oldukları görülmektedir...
Haşiye: Dikkat edilirse soru sahibinin mugalatacı nazarı, hadisin sıhhati, sahih bir hadis oldu, taşıdğı anlam üzerinden bir manayı hedef almamış, EL HAKİMİN MÜSDETREK ÇALIŞMASINI İNKAR ETME ÜZERİNDEN Üstad ve talebeleri kapsayan bir itham ile maksadının aslında bir tekfir olduğunu göstermiştir.
Öncelikli olarak usulüne uygun bakıldığında Hafız Tevfik’in (R.H) kurduğu cümle yapısıyla iddia cümlesi aynı anlamı içermemektedir.
Hafız Tevfik ( R.H ) ilgili satırda:
KÜTÜB-Ü SİTTE ASHABI olarak bilinen , meşhur altı sahih hadis ravisi olan SAHİH-İ BUHÂRİ, SAHİH-İ MÜSLİM, İBN-İ MÂCE, EBU DAVUD, TIRMİZİ VE NESEÎ'NİN yazarlarının eserlerinden derlenen KÜTÜB-Ü SİTTE ESERİNDEN (1) , “ den ve dan şart eklerinden sonra virgül kullanılmadığından bu kelimeyi önündeki kelimeyle bağlı olarak anlamak- kasıt yoksa- yanlış bir yaklaşımdır “ İMAM-I HÂKİM 'MÜSTEDREK'İNDE (2 ) , EBU DÂVUD 'KİTAB-I SÜNEN'İNDE (3) , BEYHAKÎ 'ŞUAB-I İMAN'DA (4) , tahriç buyurdukları… şeklinde SAHİH OLDUĞU SENETLERLE TESBİT EDİLMİŞ söz konusu Hadis-i Şerifi beyan etmiştir.
YANİ İMAM-I HÂKİM MÜSTEDREKİ KÜTÜB-Ü SİTTE İÇİNDEDİR DENİLMEMİŞ, AKTARILMAK İSTENEN MANAYA YÖNELİK İMLA KAİDESİ İÇİNDE CÜMLE KURULUMU YAPILMIŞTIR.
Şimdi konuya bu hakikat penceresinden baktığımızda ve itiraz edilen EL HAKİM MÜSTEDREKİ ile münasebetini anlamak için söz konusu hadis-i şerif: Ebu Davud da ve farklı birkaç kaynakta geçen şekliyle aynen alıyoruz.
Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmaktadır :
" Şüphesiz ki, Allah her yüzyılın başında bu ümmete dinî işlerini yenileyecek bir müceddid gönderecektir "
(Ebu Davûd, Mişkât, 1/82 , K. Melahim, Bab 1, Hadis no: 4291; Ebu't-Tayyib Muhammed Şemsu'l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânuvî el-Azîmâbâdî , 11 / 387, 389)
Bu noktada hadis ilmi içinde olan değerlendirme usulleri ne bağlı olarak ; hadisin sıhhati rivayeti, taşıdığı anlam, işaretler, gösterdiği yol gibi hususlar , mütemmim manalar gibi hususlar , ravinin saki oluşu yani güvenilirliği ile bir çok mutabakat sağladıktan sonra ,hadis senetleşmiş olur.
Şimdi bu hadis-i şerifin hakkında yapılmış bir kısım mütalaalar içinde alıntı yaparak 2 örnek sunacağız.
ÖRNEK 1: (Ebû Davud diyor ki: Abdurrahman b. Şureyh el - İskenderanî hadisi Şerâhil aşmadan -Ebu Alkame ve Ebu Hurayra'yi anmadan- rivayet etti)
(Bu hadis iki yoldan rivayet edilmiştir. Birisi metinde olduğu gibi musneddir. Öbüründe ise Abdurrahman b. Şureyh, Ebu Alkame ve Ebu Hurayra'yi anmadan, sanki Şerahîl Rasullullah'tan duymuş gibi rivayet etmiştir. Bu şekilde aynı yerde iki veya daha çok ravi düşürülerek rivayet edilen hadislere Mu'dal Hadis denilir. Ancak Abdurrahman sika bîr ravidir. Buhari ve Muslim onunla ihticac etmişlerdir. Bu hadisi sadece Ebû Davud rivâyet etmiştir.
EL HAKİM, Beyhaki, Zeynu'l-Irakî ve Hafız İbn Hacer gibi alimler bu hadisin sahih olduğunu ifade etmişlerdir. Mu'dal oluşu bir açıdan sakıncalı değildir. Çünkü hem başka bir yoldan musned olarak rivayet edilmiştir, hem de adi yapan Abdurrahman b. Şureyh el- İskendereyanî sika bir ravidir.
Görüldüğü gibi MÜTEDREK sahibi EL HAKİM bu mütalaada senet olarak kabul edilmiştir.
ÖRNEK 2: Arap hadis alimlerinin çalışmasından çeviri yapılarak aktarılacaktır.
4291 - Ebû Hüreyre'den, bildiğim kadarıyla, " Allah bu ümmete her yüz senenin başında dinini yenileyecek birini gönderir " (Ebu Davud)
El-Hafız, Ahmed bin Hanbel'in otoritesindeki yollardan "Tawali al-Ta'sees" sayfa 46-49'da bundan bahsetmiş ve sonra şöyle demiştir: Bu, hadisin o dönemde iyi bilindiğini hissediyor, bu nedenle, adamlarının güveninden dolayı güçlü olmasına rağmen, yukarıda bahsedilen raviler zincirini güçlendiriyor. Molla Ali el-Kari de "Murqaat al-Mafatih" 1/248'de bunu doğruladı.
Bu hadisi doğru sahih kabul eden ve nakl ve şerhi hakkında çalışma kaynaklarından bazıları:
"El-Awsat" (6527), İbn Adi "El-Kamil fi'd-Dufa'a" 1/123, *EL-HAKİM 4/522* ve Ebu Amr ed-Dani "El-Fiten" (364), ve Al-Beyhaqi “Ma'rifat al-Sünen wa'l-Eshar” (422) ve “Menaqib al-Shafi'i” 1/53 ve Al-Khatib “Tarih H” 2/61-62 ve İbn Asaker “Tarih Şam” 51/338 ve “Tabiyeen Kadhib Al-Muftri” s.51 ve 51-52 ve Al-Mazzi, Sharaheel bin Yezid Al-Ma'afari'nin çevirisi 12/412'de “Tahdheeb Al-Kamal”da ve Muhammed bin İdris Al-Shafi'i'nin çevirisi ve Muhammed bin İdris Ekselansları tarafından “Tawali Al-Tas'ee” s. 45-46'da İbn Hacer….
YİNE GÖRÜLDÜĞÜ ÜZERE HAKİM’İN MÜSDETREKİ 4/522 NOLU BÖLÜMÜNDE BU HADİSİ NAKLETTİĞİ GÖRÜLMEKTEDİR.
Şimdi iddiaya tekrar bakalım:
CEVAP: MÜSTEDREK KÜTÜB-İ SİTTE’DEN DEĞİLDİR. KÜTÜB-Ü SİTTEDE OLAN SAHİH HADİSLER EL HAKİMİN MÜSTEDREKİNDE DE YER ALMIŞTIR….
CEVAP: YUKARIDA 2 ÖRNEĞİ GÖRÜLDÜĞÜ ÜZERE SAHİH HADİSLER İLE İLGİLİ TEYİD ÇALIŞMALARINDA EL-HAKİM’İN MÜSTEDREKİ KAYNAK DOĞRU KAYNAK OLARAK KULLANILMAKTADIR.
BU NOKTADAN ANLAŞILIYOR Kİ , KÖTÜ BİR NİYETLE, EL- HAKİMİN ESERİNİ CERBEZE İLE RED ETMEK SURETİYLE , RİSALE-İ NUR’A VE BEDİÜZZAAMANA KARŞI BİR İTİBARSIZLIŞTIRMA AMACI GÜDÜLMEKTEDİR.
Bu tür yaklaşımlar hadis inkârcılarının istimal ettiği bir yöntemdir.
Evet bazı kişiler bazı kaynakları sahih kabul etmezler. Mezhep ve meşrepler arasında bazı anlayış farkları ile mutabakat noktaları kaybedilebilir. Alimler, Zahidler, Veliler bir birine muhalefet edebilir. Hadiseleri , konuları , nakilleri , asılları kendi mizan ve mizaçları ve de mazhariyetleri noktasından ele alabilirler. Veya art niyetli insanlar , konuya ; SAİD NURSÎ VE ŞAKİRTLERİNİN HADİS İLİMLERİNDE NE KADAR EHLİYETLİ OLDUKLARI GÖRÜLMEKTEDİR şeklinde görüldüğü gibi, cerbezeli ve mugalatalı yaklaşabilir. Böyle durumlarda iddianın doğduğu kaynak, söyleyenin kim olduğu, kime söylediği ,ne makamda ve ne için söylediği gibi düsturlarımızla hareket ederek , direkte yönlendirilen noktaya bakmamamız lazım.
Hülasa : Şamlı Hafız Tevfik ( R.H) ilgili mektup ile ifade ettiği mesailin muhteviyatı içinde ibraz ettiği delil bağlamında: “ HER YÜZ SENEDE CENÂB-I HAK BİR MÜCEDDİD-İ DİN GÖNDERİYOR ” Sahih Hadisini :
1-Ashâb-ı Kütüb-i Sittede (olan Sahih-i Buhâri, Sahih-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebu Davud, Tırmizi ve Neseî'nin yazarlarının eserlerinde)
2- İmam-ı Hâkim, Müstedrek’inde
3-Ebu Dâvud, Kitab-ı Sünen’inde;
4-Beyhakî, Şuab-ı İman’da TAHRİÇ BUYURMUŞLARDIR. ..Şeklinde- HADİS İLMİNE VE ESERLERİNE NE KADAR VAKIF OLDUĞU HAKİKATİNİN AÇIKÇA GÖSTERİR BİR NETLİKLE beyan etmiştir.
Ve Risale-i Nurda geçen Ayet ve Hadislerin açıklandığı müstakil kitapta , ve mobil Risale-i Nur Uygulamalarında bu hadisi şerifin ravilerinden biri olarak : EL-HAKİM, EL-MÜSTEDREK, 4:522 şeklinde, tüm kaynaklarda geçtiği gibi gösterilmiştir.