"Makamat-ı enbiya ve eazım-ı evliyanın makamatının bazı gölgeleri ve zılleri var. Ehl-i süluk onlara girer, kendini o evliya-yı azimeden daha azim görür, belki enbiyadan ileri..." Mesela çavuş general olmadığını biliyor, nasıl öyle zanneder?

Değerli Kardeşimiz;

Vasıf sıfattır; ittisaf ise o sıfat ile tam olarak sıfatlanmak demektir. Mesela, damlada denizin cüz’î bir vasfı var, ama denizin tamamı ile muttasıf değildir. Ayna güneşi içine alır ve onu gösterir, ama "Ben de güneş gibi muttasıfım." diyemez, derse ittisaf yapmış olur.

Bir asker askerliğin cüz’î bir vasfını üstünde gösterebilir, ama "Ben de Genelkurmay Başkanı gibi muttasıfım." diyemez. Yani çavuş ile genelkurmayın arasında müşterek vasıflar var, bu vasıfların da cüz’î ve külli makamları bulunuyor. Mesela, çavuş on kişiye emreder, Genelkurmay Başkanı bütün ordulara emreder. Emretme noktasından bir benzerlik var, ama aralarında mukayeseye gelmez azim bir fark bulunuyor. Genelkurmay Başkanı emrettiğinde koca bir ordu harekete geçerken, bir çavuş ancak bir manga askeri hareket ettirir.

Çavuş, emretmedeki bu benzerliğe bakarak; "Ben de Genelkurmay Başkanıyım." derse haddini aşmış olur.

İşte veli bir zat ile bir nebi arasında da buna benzer müşterek noktalar bulunuyor. Veli bir zat bu benzerliğe bakarak makamını nebiden üstün görürse haddini aşmış olur, yani damla gibi makamını okyanus ile mukayese etmiş olur. Mesela, kalbinde marifet bulunma noktasında bir veli ile bir nebi müşterektir. Ama marifetin külli makamı ile cüzi makamı arasında çok fark var. Nebi külli bir marifet ile Allah’ı tanırken, veli ona nisbetle cüzi bir marifetle Allah’ı tanır.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü