"O hakikattaki sıfatlardan bir kısmı, duygular vasıtasıyla inbisat ederek inkişaf edip ayrılırlar. Kısm-ı ekseri ise, hissiyat suretinde kendilerini ihsas ederler ve hayattan kaynama suretinde kendilerini bildirirler." İzahı?

Değerli Kardeşimiz;

Hayat bir temel gibidir. Bütün hakikatler ve müştemilatı bu temel üzerine bina olur. Bu temel üstünde, yani hayat üstünde Allah’ın isim ve sıfatları beraber cem olurlar. Bu isim ve sıfatların bazıları duygu şekline bürünerek inbisat ve inkişaf eder ve öyle tezahür eder.

Mesela, Allah’ın ilim sıfatı, akıl duygusu olarak tezahür eder; sem, kulak şeklinde görünür; basar, göz şeklinde tecelli eder; kelâm sıfatı, ağız olarak tecelli ve taalluk eder ve hâkeza.

Allah’ın diğer şuunat ve isimleri ise, hissiyat şeklinde tecelli eder ve kendini o şekil tezahür ettirir.

Mesela, Rahmân ve Rahîm isimleri, şefkat hissi olarak hayattan kaynar gelir. Allah’ın mukâddes şuunâtından olan memnuniyet ve lezzet ve şevk gibi şuunâtlar ise, insanda memnun olma, lezzet alma, şevk duyma gibi hissiyatlar suretinde tecelli eder. Bütün bunların temeli ise hayattır. Yani hayattan kaynayıp gelen hissiyatlardır.

Üstadımız, burada cihaz ve organ olarak, kendini gösteren sıfatlara duygu demiş, organ ve cihaz olarak değil ama kendini gösterecek kadar belirgin olan hissi kaynamalara da hissiyat ismini vermiş. Burada yeni bir terminoloji ve ıstılah oluşmuştur.

İkinci lâtif bir mana ise; Allah’ın bütün isimleri Allah’ın subuti sıfatlarından olan tekvin ve kudretten kaynayıp geldiği için, subuti sıfatların ayrıcalıklı olması için duygu şeklinde, yani cihaz olarak tezâhür etmiştir. Diğer isim ve şuunatlar ise, hissiyat olarak tecelli etmiştir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü