"O haşmetli manevranın başka bir surette hakikî ve hayalî tarzlarını her gece ve her sene sinema levhaları gibi seyirci mahlûkatına gösteren..." Dünyanın hareketinin, hakiki ve hayali surette olmasını nasıl anlamalıyız?

Değerli Kardeşimiz;

"Ve arzı döndürmesiyle, o haşmetli manevranın başka bir surette hakikî ve hayalî tarzlarını her gece ve her sene sinema levhaları gibi seyirci mahlûkatına gösteren bir tezahür-ü rububiyet ve o rububiyet faaliyeti içinde görünen teshir, tedbir, tedvir, tanzim, tanzif, tavziften mürekkep bir hakikat, bu azameti ve ihatatı ile o semavat Hâlıkının vücub-u vücuduna ve vahdetine ve mevcudiyeti, semavatın mevcudiyetinden daha zâhir bulunduğuna bilmüşahede şehadet eder mânâsıyla." (1)

Semavatın umumunda cereyan eden Allah’ın rububiyet ve tasarrufuna hakiki manada muttali olmak ve orda azamet ve kibriyasını tam olarak okumak her insana müyesser olmayacağından, bunun küçük bir modeli olan ve gözümüz önünde cereyan eden dünyanın haşmetli manevrasını hakiki, diğer semavi manevraları da hayalen tefekkür ve tezekkür etmek gerekir.

Üstat bu manayı nazarımıza arz etmek istiyor. Yani burada gözümüz önünde cereyan eden dünyanın haşmetli tedbir ve tasarrufu, gece ve sene levhalarında hakiki olarak okunuyor. Bunun dışında semadaki diğer galaksi ve gezegenlerdeki haşmetli tedbir ve tasarruflar ise hayalen okunuyor.

İkinci bir mana da şöyle olabilir; nasıl film setinde oyuncuların çekimlerini bizzat canlı olarak izlemek hakiki bir müşahededir. Bu filmi çok sonraları veya başka menzillerden levhalarda yani film şeritlerinden müşahede etmek ise hayali hükmündedir. Bizim canlı seyrettiğimiz dünya levhalarını başka nurani mahluklar hayalen ve naklen seyrediyorlar olabilir. Zira mahlukat içinde seyirci yalnız insanlar değildir.

Başka bir bakış açısıyla bakacak olursak; dünyanın kendi etrafında dönmesi günlük, güneşin etrafında dönmesi de senelik bir manevradır. Dünyanın günlük dönmesi her zaman göz önünde ve gözlemlenebilir olmasına binaen, kinaye olarak hakiki bir dönmek ve manevra şeklinde ifade ediliyor. Senelik dönmesi günlük gibi somut ve gözlemlenebilir olmadığı için, hayalde o manevralar toplandırılıp öyle müşahade edilebilir demekle, hayali tabirini kullanıyor.

Yani hakiki tabiri; "dünyanın günlük dönmesine bakar, hayali tabiri ise; senelik dönmesine bakar. " şeklinde yorumlanabilir. Burada hayali ifadesi kurgu ve evham anlamında değil, sadece parçaların derlenip toplanması anlamındadır. Zira dünyanın senelik dönüşü geniş ve ihatası zor olmasından dolayı, hayalin yardımına ihtiyaç vardır.

(1) bk. Şualar, Yedinci Şua (Âyetü'l-Kübra)

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü