"O haşmetli manevranın başka bir surette hakikî ve hayalî tarzlarını her gece ve her sene sinema levhaları gibi seyirci mahlûkatına gösteren..." Dünyanın hareketinin, hakiki ve hayali surette olmasını nasıl anlamalıyız?

Değerli Kardeşimiz;

"Ve arzı döndürmesiyle, o haşmetli manevranın başka bir surette hakikî ve hayalî tarzlarını her gece ve her sene sinema levhaları gibi seyirci mahlûkatına gösteren bir tezahür-ü rububiyet ve o rububiyet faaliyeti içinde görünen teshir, tedbir, tedvir, tanzim, tanzif, tavziften mürekkep bir hakikat, bu azameti ve ihatatı ile o semavat Hâlıkının vücub-u vücuduna ve vahdetine ve mevcudiyeti, semavatın mevcudiyetinden daha zâhir bulunduğuna bilmüşahede şehadet eder mânâsıyla." (1)

Semavatın umumunda cereyan eden Allah’ın rububiyet ve tasarrufuna hakiki mânada muttali olmak, azamet ve kibriyasını tam olarak okumak her insana müyesser olamayacağından, bunun küçük bir modeli olan ve gözümüz önünde cereyan eden dünyanın haşmetli manevrasını hakikî, diğer semavî manevraları da hayalen tefekkür ve tezekkür etmek gerekir.

Üstad bu mânayı nazarımıza arz etmek istiyor. Yani burada gözümüz önünde cereyan eden dünyanın haşmetli tedbir ve tasarrufu, gece ve sene levhalarında hakikî olarak okunuyor. Bunun dışında semadaki diğer galaksi ve gezegenlerdeki haşmetli tedbir ve tasarruflar ise hayalen okunuyor.

İkinci bir mâna da şöyle olabilir; nasıl ki oyuncuların bir film setindeki çekimlerini bizzat canlı olarak seyretmek hakikî bir müşahededir. Çekilen bu filmi daha sonra veya başka menzillerden, banttan veya bir sinemadan seyretmek ise hayalî hükmündedir. Bizim canlı seyrettiğimiz dünya levhalarını başka nuranî mahlûklar hayalen ve naklen seyrediyor olabilir. Zira mahlûkat içinde seyirci yalnız insanlar değildir. Üstad Hazretlerinin ifadesi ile “nihayetsiz melaike envaı ve ruhaniyat ecnası” vardır.

Dünyanın kendi etrafında dönmesi günlük, güneşin etrafında dönmesi de senelik bir manevradır. Dünya her gün gözümüzün önünde döndüğü için, kinaye olarak hakikî bir dönmek ve manevra şeklinde ifade ediliyor. Senelik dönmesi müşahhas olmadığı için, hayalde o manevralar toplattırılıp öyle müşahade edilebilir demekle, hayalî tabirini kullanıyor.

Yani hakikî tabiri; dünyanın günlük dönmesine, hayalî tabiri ise; senelik dönmesine bakar. Burada hayalî ifadesi olmayan bir vehim mânasında değil, sadece parçaların derlenip toplanması mânasındadır. Zira dünyanın senelik dönüşü geniş ve ihatası mümkün olmamasından dolayı, hayalin yardımına ihtiyaç vardır.

(1) bk. Şualar, Yedinci Şua (Âyetü'l-Kübra)

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü