Said Nursi; "Ben dindar bir cumhuriyetçiyim..." derken neyi kastetmiştir? Allah'ın kitabına göre işleyen bir devlet sistemi olması gerekmiyor mu?

Değerli Kardeşimiz;

Evvela, İslam dini zahir ve sarih bir şekilde bir yönetim şekli tahsis etmiyor. Yönetim şeklini insanların gelişimine ve bulunduğu çağın ilcaatlarına havale ediyor. Bu sebeple "Şu yönetim şekli İslam dininin yönetim şeklidir." diye, kati bir hükme gitmek doğru değildir. Kim İslam adına saltanatı ya da dikta rejimleri savunuyor ise, müfteridir. Bu iddianın İslam hukuku açısından bir değeri yoktur.

İkincisi, İslam dini cumhuriyet ve demokrasinin özünü teşkil eden istişare ve meşvereti şiddetle tavsiye ediyor. Bu hususta bir çok ayet ve hadisler varid olmuştur, şöyle ki: Kur’an-ı Kerim, seçkin insanların bir özelliğini “Onlar, aralarında şura yaparlar.”(Şura, 42/38) şeklinde anlatır. Taraf-ı İlahiden Hz. Peygamber (asm)'e, “Yapacağın iş hususunda onlarla meşveret et.”(Al-i İmran, 3/159) emri verilmiştir.

Hz. Ebu Hüreyre, “Ben, arkadaşlarıyla Resulullah'tan daha çok istişare eden birini görmedim.” der. (Tirmizi, Cihad, 35) Bütün bu ayet ve hadislerin teşviklerine bakıldığında, İslam dinin özüne en yakın yönetim şeklinin İslam terbiyesinden geçmiş cumhuriyet ve demokrasi olduğunu görüyoruz. İstibdat rejimlerinden olan saltanat ve onun gibi rejimler, kemal noktasından İslam’a uygun değildir denilebilir.

Üçüncüsü, meşveret ve cumhuriyet fikri, bizi istibdat ve bencilikten kurtarıp diğerkâm ve toplumca hareket eden bir millet şekline dönüştürebilir ki, böyle olmak büyük bir güç olmak anlamına gelir. Şahsi menfaatleri peşinde koşan bir adamla, baskıcı bir rejim asla toplumu geliştirmez, aksine iyice hasta eder ve bozar. İslam aleminin halihazırdaki durumu buna en güzel bir vesikadır. Öyle ise millet için yaşayan ve cumhuriyet ve meşveretin hakim olduğu bir topluma ve yapıya geçmemiz iktiza ediyor ki, tekemmül ve terakki edebilelim.

Dördüncüsü, demokrasi, tüm üye veya vatandaşların, organizasyon veya devlet politikasını şekillendirmede eşit hakka sahip olduğu bir yönetim biçimidir; devleti yönetme şeklidir. Her ülke veya toplum kendi kalıplarına ve kendi örfüne göre demokrasiyi tarif edip şekillendirmiştir. Onun için tek kalıp, tek tip demokrasiden bahsedilemez. Acaba hangi demokrasi modeli İslam ile çelişir veya uyuşur diyerek, bunu tek tek incelemek gerekir. Bütünüyle sadece bir modeli demokrasi olarak esas alıp, buna İslam dışı demek çok yanlış ve hatalı olur.

Her ideoloji, kendi fikriyatına uygun bir demokrasi kalıbı ve şekli oluşturmuştur. Ana hatları ile liberal demokrasi, komünist demokrasi, muhafazakar demokrasi, faşist demokrasi, anarşist demokrasi gibi bir çok kalıplar vardır. Belki bu kalıplardan bir çoğu İslam’ın ruhu ve esası ile bağdaşmaz, ona tatbik edilemez. Ama genel ve çatı demokrasinin İslam ile çelişen ve çakışan bir noktası yoktur. Demokrasi bu zamanın ilcaat ve gereklerine en uygun ve insanlığın tecrübe ile bulabildiği en gelişmiş bir yönetim rejimidir. Bu rejimi İslam’a uyarlayıp, İslam’ın fazilet ve adaleti ile beslersek, ortaya mükemmel bir yönetim modeli çıkar.

Beşincisi, istişare ve meşveret dolayısı ile de cumhuriyet ve demokrasi, şu sebeplerden dolayı gereklidir:

1. Eğer bir mesele iki veya daha fazla kişiyi ilgilendirdiği halde, o konuda bir kişi karar verirse, diğerlerine haksızlık edilmiş olur.

2. Müşterek işlerde bir kimse tek başına karar vermek istiyorsa, bu, ya kendi çıkarını gözetmesinden, ya da kendisini öbür kişilerden üstün görmesinden ileri gelir. Her iki durumda da geçerli olamaz.

3. Müşterek işler hakkında karar vermek büyük sorumluluktur. Âhirette hesap vereceğine inanan hiç kimse, bu yükü tek başına yüklenmemelidir. Hz. Peygamber (asv) ashabı ile istişare ettiği gibi, ondan sonra ashab da bunu yapmıştır.

Mesela, halife seçimi, mürtedlerle savaş, şarap içenlere verilecek ceza, Irak arazisinin durumu gibi birçok konuda müşavere yapmışlardır.

4. Hazreti Ebu Bekir (ra)’in de seçiliş şekli cumhuriyet ve demokrasiyi andıran bir seçim şeklidir. Bütün bunların ışığında meseleye bakacak olursak, İslam belli bir yönetim rejimi tayin etmemiş de olsa bazı esaslarına işaret etmiştir ve bu esaslar cumhuriyet ve demokrasiye daha yakın duruyor. Yani demokrasinin temel ve çatı manasını ve tarifini İslam dışı olarak görmek meseleyi ihata edememek demektir.

Bazı radikal ve ihatasız bid’at mezhepler, siyasi kaygılar ile batıdan gelen her şeye düşmanlık ettikleri için, demokrasiyi de sırf bu yüzden inkar ediyorlar. Avam insanları da etkilemek için ideolojik, demokratik kalıplarını örnek veriyorlar. Mesela komünist, faşist cumhuriyet anlayışlarının İslam’la bağdaşmayan yönlerini gösteriyorlar. Halbuki biz de demokrasi modelini kendi inanç ve kültürümüz ile yorumlayıp yeni bir kamil yönetim formatı oluşturabiliriz.

Üstad Hazretleri Cumhuriyet hakkındaki görüşünü bir mahkemede şöyle dile getirir:

"Orada benden sordular ki: 'Cumhuriyet hakkında fikrin nedir?'"

"Ben de dedim: 'Eskişehir mahkeme reisinden başka daha sizler dünyaya gelmeden ben dindar bir cumhuriyetçi olduğumu elinizdeki tarihçe-i hayatım ispat eder. Hülâsası şudur ki: O zaman şimdiki gibi, hâli bir türbe kubbesinde inzivada idim. Bana çorba geliyordu. Ben de tanelerini karıncalara verirdim, ekmeğimi onun suyuyla yerdim. İşitenler benden soruyordular. Ben de derdim: Bu karınca ve arı milletleri cumhuriyetçidirler. O cumhuriyetperverliklerine hürmeten, tanelerini karıncalara verirdim.'"

"Sonra dediler: 'Sen Selef-i Salihîne muhalefet ediyorsun.'"

"Cevaben diyordum: 'Hulefâ-i Râşidîn, herbiri hem halife, hem reis-i cumhur idi. Sıddîk-ı Ekber (r.a.), Aşere-i Mübeşşere ve Sahabe-i Kirama elbette reis-i cumhur hükmünde idi. Fakat mânâsız isim ve resim değil, belki hakikat-i adaleti ve hürriyet-i şer'iyeyi taşıyan mânâ-yı dindar cumhuriyetin reisleri idiler.'"(1)

Özet olarak cumhuriyet ve demokrasi, İslam ile yeniden yorumlanıp İslam ülkelerine yönetim modeli olarak esas alınabilir ve gidişatın da oraya doğru gittiğini söylemek mümkündür.

(1) bk. Tarihçe-i Hayat, Denizli Hayatı.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü