"Ve keza, sıfatlar da mümkinattan oldukları cihetle, Sânie delâlet ettiklerine işarettir. Zira cisimleri teşkil eden zerreler, büyüklük-küçüklük, çirkinlik-güzellik gibi gayr-ı mütenâhi ahval ve keyfiyetleri kabul etmekte müsavidirler..." Devamıyla izah?

Değerli Kardeşimiz;

"Ve keza, sıfatlar da mümkinattan oldukları cihetle, Sânie delâlet ettiklerine işarettir. Zira cisimleri teşkil eden zerreler, büyüklük-küçüklük, çirkinlik-güzellik gibi gayr-ı mütenâhi ahval ve keyfiyetleri kabul etmekte müsavidirler. Yani bir zerrenin, bin keyfiyeti kabul etmeye kabiliyeti vardır ve bir hâlet, binlerce zerrelere hal olabilir. Binaenaleyh, güzellik gibi bir sıfat, binlerce zerrelere ve dolayısıyla cisimlere sıfat olabildiği halde, o kadar imkânat ve ihtimaller içinde muayyen bir cisme tayin edildiği zaman, herhalde bir kast ile bir hikmet altında, bir zâtın irade ve tahsisiyle, binlerce cisimler arasında o cisim, o sıfata mevsuf kılınmıştır."(1)

Bu paragrafın birinci manası; ortada bir tercih varsa, doğal olarak bir de tercih eden var demektir. Tercihin olup tercih edenin olmaması düşünülemez. Kainata ve içindeki eşyaya dikkat ile baktığımızda trilyonlarca tercih ve seçimlerin olduğunu görüyoruz. Üstelik bu tercihler birçok imkan ve seçenek içinde en ideali en münasibi en güzeli ve en faydalısı. Demek tercih eden tercih etmekle kalmıyor, tercih ederken bir de en güzelini en uygununu en mükemmelini tercih ediyor.

Bütün bu mükemmel tercihler hem Allah’ın varlığını ve birliğini hem sonsuz irade sıfatını hem de sonsuz ilmini ispat eden deliller oluyorlar. Yani mükemmel tercih mükemmel bir iradeyi gösterip ispat eder, demektir.

Mesela, bir atom zerresinin önünde yüz bin imkan ve ihtimal olduğunu düşünelim; bir anda bu atom zerresi bu yüz bin seçenek içinde en ideal olana en mükemmel tarafa yöneliyor ya da sevk ediliyor. Sonra bu tercihten sonra yeni imkan ve seçenekler ortaya çıkıyor. Çünkü her adım ve aşama yeni bir yapıyı yeni yapış ise yeni bir imkanlar zincirini meydana çıkarıyor. Yine bu seçenekler içinde en kısa en faydalı ve en muazzam olan seçiliyor ve bu süreç mükemmel bir sonuca mükemmel bir sisteme varana kadar devam ediyor. Zerrenin ilk ham hali ile mükemmel bir sistemin içindeki son hali arasında sayısız seçim ve tercihler oluyor, işte bu tercihlerin hepsi İlahi iradenin bir tecellisi bir cilvesi oluyorlar.

Buna kelam ilminde "imkan delili" denilmektedir.

(1) bk. İşârâtü'l-İ'câz, Bakara Suresi 21 ve 22. Ayetlerin Tefsiri.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü