"Ve keza, vücud-u haricî, vücud-u misalîden daha sabit, daha muhkemdir. Vücud-u haricîden bir nokta, vücud-u misalîden bir dağı içine alabilir. Kezâlik, vücud-u vücubî daha kavi, daha râsih, daha sabittir..." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Ve keza, vücud-u haricî, vücud-u misalîden daha sabit, daha muhkemdir. Vücud-u haricîden bir nokta, vücud-u misalîden bir dağı içine alabilir. Kezâlik, vücud-u vücubî daha kavi, daha râsih, daha sabittir..." (Mesnevi-i Nuriye, Zeylü'z-Zeyl)

Vücut, varlık anlamına geliyor. Varlıklar da kendi aralarında sağlamlık ve rütbe bakımından muhteliftir. Kimi varlıklar kimi varlıklardan daha sağlam daha güçlü daha etkilidir. Hatta aynı tür varlıklar içinde bile kuvvet ve sağlamlık farkı bulunabilir.

Mesela, yetişkin ve kaslı bir genç küçük bir çocuğa nazaran daha güçlü daha etkilidir. Çocuk küçük bir sehpayı kaldıramaz iken, genç 50 kg'lık un çuvalını zorlanmadan kaldırabilir.

Varlık türleri arasında daha sağlam ve daha güçlü olan bir varlık türü, kendinden daha zayıf ve daha etkisiz olan varlık türüne hükmetme, onun üzerinde etki oluşturma açısından daha rütbeli daha sağlam olabilir. Üstad'ımız âlem-i misal ile içinde yaşadığımız maddi âlem arasında böyle bir kıyaslama yapmaktadır.

Maddi âlem misal âlemine göre daha sağlam ve etkili olduğu için, maddi âlemden küçük bir çakıl taşı misal âleminde koca bir dağdan daha görkemli yansıyabilir. Ya da küçük bir delik büyük bir mağara gibi görünür, küçük bir dikenli geven azametli bir orman gibi yansır, delikli bir kaval dev bir köprü gibi görünür vesaire. Maddi âlemin azıcık kısmı, misal âleminde çok hükmüne geçer. Bu iki varlık türü arasındaki fark kuvvet ve mertebe farkından kaynaklanmaktadır.

Benzer bir durum maddi âlem ile ahiret âlemleri arasında da vardır. Ahiret âlemi daha sağlam, kararlı ve daha etkili olduğu için, oranın az bir yeri kâinattan daha önemlidir. Mesela, cennetin bir meyvesinin tadı, yeryüzündeki bütün meyvelerin toplam tadından daha lezzetlidir.

Varlıklar kuvvet kazanıp sağlamlaştıkça, kendinden alttaki varlık türlerine hükmetme ve onlardan daha etkili olma konusunda üstünlük kazanmaktalar. Bu durum yaratılmış varlık türleri için böyle ise, elbette varlığı vacip olan, sonsuz mükemmel ve ezeli olan Allah’ın varlığı yanında diğer varlıkların esamesi bile okunmaz.

Allah’ın varlığı zatî, ezeli ve ebedi olduğu için, yaratılmış varlıklar onun varlığı karşısında mutlak bir edilgenlik ve itaat içindedirler. Onun emri ve iradesi karşısında zerre ile kâinat eşittir. Güneş ile küçük bir atom zerresi aynı edilgenlik ve itaat içindedirler.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü