"Veya o memurlar, nâzır müşahitlerdir ki, gördükleri evâmir-i tekviniyeye karşı yaptıkları itaat ve inkıyad ile istidatlarına göre bir nevi ibadet yapmış olurlar." Bu cümleyi nasıl anlamalıyız?

Değerli Kardeşimiz;

"Evet, Sultan-ı Ezelînin memurları vardır, ama icraatçıları değillerdir ki, saltanat ve rububiyetinde ortak olsunlar. Ancak o memurların vazifesi dellâllıktır ki, kudretin icraatını ilân ediyorlar. Veya o memurlar, nâzır müşahitlerdir ki, gördükleri evâmir-i tekviniyeye karşı yaptıkları itaat ve inkıyad ile istidatlarına göre bir nevi ibadet yapmış olurlar. Demek esbab, ancak ve ancak kudretin izzetini, rububiyetin haşmetini izhar için vaz edilmiş birtakım vasıtalardır. Yoksa, kudretin acz ve ihtiyacı için muavenet eden yardımcı değillerdir. Beşer sultanlarının memurları ise, sultanların ihtiyaç ve aczlerini def için tayinlerine zaruret hasıl olan yardımcı ve ortaklarıdır. Binaenaleyh, Allah'ın memurlarıyla insanın memurları arasında münasebet yoktur. Yalnız gafil ve cahil olanlar hadiselerde ve vukuattaki hikmetleri, güzellikleri göremediklerinden, Cenab-ı Haktan şekva ve şikâyetlere başlarlar."(1)

Tekvinî emir; Allah’ın sonsuz kudreti ve mutlak iradesi ile bir şeyi yaratıp istihdam etmesidir. Mesela, kuşun uçması, suyun kaldırması, yerin çekim kuvveti, tohumların çatlaması gibi fiiller tekvinî emirlerdir.

Yerin İlahî iradeye ve kudrete boyun eğerek cisimleri çekmesi bir cihetle onun fıtrî bir ibadetidir. İbadet zaten itaat edip boyun eğmek mânasına geliyor. Bu noktadan bakıldığında, bütün mahlûkat ve cismanî şeyler İlahî kudret karşısında mutlak bir itaat içinde oldukları için, fıtrî olarak ibadet etmiş oluyorlar.

Bizim, kelam sıfatından gelen emre yani teşriî şeriate uyup beş vakit namazı kılmamız nasıl bir ibadet ve itaat ise, suyun cisimleri kaldırması, yerin çekim kuvvetiyle üzerindeki eşyayı çekmesi, güneşin ısıtması gibi tekvinî hâdiseler de aynı şekilde onlar için bir itaat ve ibadettir.

(1) bk. Mesnevî-i Nuriye, Lem'alar.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü