İnsanın Havassı

Bil ki: İnsanın beş duyu organının san’atındaki
- kemal-i mizan içindeki kemal-i nizama
- kemal-i nizam içindeki kemal-i hikmete
- kemal-i hikmet içindeki kemal-i nimete bak!
Çünkü bunların Fatırı, bunları öyle yaratmış ve bunların Sâni’i bunlara öyle ci­hazlar takmış ki, insan bunlarla hisseder ve bunlar insana meyve, çiçek, ses, ko­ku ve benzerlerinin bütün envaının hususi özelliklerini tattırırlar.

Hatta in­san­daki tat alma duygusunda bütün meyve cinsleri, nev’ileri ve sınıfları sa­yı­sın­ca tatları temyiz eden gayet muntazam, rakik ve dakik hisler vardır. Benzeri bir şekilde işitme duyusu sayısız seslerin hususi özelliklerini ayırabilir. Diğer zahirî du­yuları, özellikle daha zengin ve cihazları daha fazla olan batınî duyuları bun­lara kıyas et.

Bu sırdan, insan fıtratının câmiiyeti o dereceye vardı ki, onu Fatırının (celle şâ­nuh) isimlerinin hadsiz tecellilerine bir mazhar ve sayısız nimet çeşitlerinden zevk alan bir muhatap kıldı. (Amme nevaluh)

Ey insan! Bu mazhariyette sen bir telefon santralına benzersin. Nasıl ki, o sant­ralde vilayetteki her mevki için özel bir anahtar vardır. Benzeri şekilde sen­de, başına ve latîfelerine takılmış özel anahtarlar vardır. Bunlarla Allahın sayısız ni­metlerini tadar, O’nun sayısız tecellilerine mazhariyetin lezzetini alırsın. Öy­ley­se bu cihazatı, bunları sana verenin razı olacağı şekilde, şeriatinin ölçülerine uy­gun hareket ederek kullan.

Bu sırdan, aynı cennet ve aynı mekânda olan iki şahsın lezzet mertebelerinde ni­hayetsiz farklılık olması mümkündür. “Kişi sevdiği ile beraberdir” müjdesi, ba­zan en edna ile en a’layı cemedebilir.