Karışıklıktaki Nizam

Bil ki: Nasıl ki cennet misal muntazam bağ ve bahçesinde tanzimatının leta­­fe­­tini göstermek için gayr-i muntazam çorak yerlerin sûretini, ürküntü veren ka­yala­rın misalini ve onların eğri büğrü müşevveş timsallerini müşahede etmeyi se­ven biri, bazan bostanının muntazam kısımları arasına düzgün olmayan yont­ma­larla mağara kayaları koyar. Burada bunun intizamının kemâli, intizam­sız­lı­ğın­dadır. Lâkin müdakkik kimse anlar ki, intizamsızlıkta görülen bu tanzim, an­cak hikmetli bir nazımın kastıyladır.

Aynen öyle de, manzum mahlûkat ve mevzûn masnuat arasında görülen ve ah­­mak­ça bir zahirî bakışa “tesadüf eli bunlarla oynamış” tevehhüm ettirecek de­re­cede müşevveş şekilli muhtelif çorak yerler, nizamdan uzak türlü türlü ka­ya­lar­dan yapılmış dağlar ve tepeler, tanzim edilmemekle muntazam kılınmışlardır.

Bunlardaki sathî müşevveşiyet, bir Sâni’-i Hakîm ve bir Fatır-ı Alîm’in kas­tıy­ladır. Buna şahit, manzum ve mevzûn şeylerin bunları kuşatması ve bunların o manzum ve mevzûn şeyler üzerine serilmesidir. Bu durum, muntazam san’a­­tın şaşaasını ortaya koymak için, saçılmış mücevherat gerdanları üzerine man­zum incileri dizmek gibidir ve şiddetli karanlığın parlak şeyleri daha iyi gös­ter­me­si misalidir.

İşte dikenli ağaçlara ve bitkilerle beslenen hayvanları def için sivri mız­rak­lar­la donatılmış bitkilere bak, ta ki onların intizamsızlığında acîb bir intizam ve ür­kün­tü veren sertliğinde zarif bir letafet göresin.

İntizamsızlığın da intizam gibi bir Sâni’-i Hakîmin kasdıyla olduğunun ema­re­lerinden biri şudur: Aynı nev’den olmalarına ve birbirlerine benzeme se­bep­leri bulunmasına rağmen sanki nev’i şahsına münhasır olacak derecede her bir müs­takil ferdin şekillerinin birbirlerine benzememesidir. İşte bu tehalüf, rast­lan­tı ve tesadüf olmadığına delildir.

İndirme Linkleri
Bu içeriği faydalı buldunuz mu?
Yükleniyor...