âdât-ı müstemirre : yerleşmiş, devamlı yapılan alışkanlıklar
amame : sarık
âmî : cahil, sıradan kimse, niteliksiz
avzen : suların biriktiği yer, havuz
âza : organlar
cereyan etme : meydana gelme
dahîl : yabancı; bir işe selâhiyeti ve hakkı olmadan dışarıdan giren
fakih : fıkıh ilmi ile uğraşan, fıkıh âlimi
farz olmak : varsayılmak
fen : bilim dalı
ferid : üstün, eşsiz, sahasında tek, yektâ
gayr : diğer, başka
hakaik-i tarihiye : tarihî gerçekler; tarih ilminin ulaştığı sonuçlar
icmâ-ı fukaha : fıkıh ilmiyle uğraşanların şeriata ait bir mesele üzerinde aynı görüşte birleşmeleri
imtizaç : uyuşma, muhafız ve mutabık olma
intaç etmek : netice vermek
kabil-i hayat : hayat sahibi olabilme, canlı olması mümkün
kaide : kural, prensip
kavaid-i usuliye : ana kaideler; usüle (metodolojiye) ait kurallar
kitab-ı vahid : tek kitap
küre : yerküre, dünya
lâtife-i faraziye : varsayılan bir lâtîfe, temsil
malûmat : bilgiler
malûmat-ı perişan : dağınık, karışık bilgiler
malûmat-ı saire : diğer, başka bilgiler
medet : yardım
meleke : tecrübe ve tekrarla ve çok kullanmakla elde edilen beceri, maharet, iktidar, ustalık
muteber : geçerli, itibar edilen, güvenilir
müçtehid : âyet ve hadisler başta olmak üzere diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kàbiliyetine sahip olan
mütehassıs : ihtisas sahibi, uzman
mütemmime : tamamlayan, tamamlayıcı
müttehem : itham olunan, kendisinden şüphe edilen
nakkaş : nakışlayan, süsleme yapan san’atkâr
nazar : bakış, görüş
nisbeten : kıyasla, oranla
sair : diğer, başka
suret : şekil, fotoğraf
suret-i acîbe : tuhaf, şaşırtıcı görünüş
suret-i hakikiye : gerçek görünüş
şerâit-i hayat : hayatın şartları, hayat için gerekli şartlar
tasvir : canlandırarak anlatma, şekillendirerek ifade etme; fotoğraf çekme
teânuk etmek : birbirine sarılmak
tecavüb etmek : birbirinin ihtiyacına cevap vermek
temessül etmek : belirmek, görünmek, şekillenmek
tenvir : aydınlatma
terkib : birleştirme, sentez, inşa, var olan şeyleri bir araya getirerek oluşturma
tesadüf : rastlantı
tezahüm etmek : toplanmak, yığılmak
timsal : görüntük, resim, heykel, tasvir
ucube : çok acayip ve garip şey
ulûm : ilimler
ulûm-u kesire : birçok, çeşitli ilimler
umum : bütün, genel
usûlü’l-fıkıh : fıkıh metodolojisi, fıkıhla ilgili hükümlere ulaşırken, müçtehidin dayanacağı kaynakları ve bu kaynaklardan hüküm çıkarma yollarını gösteren ilim
velev ki : gerçi, hatta, her ne kadar
zenav : havuz, suların biriktiği yer
beşer : insan
cârî : geçerli, cereyan eden
cevher : değerli, kıymetli taş
derc olmak : içine yerleştirilmek
dest-i inayet : yardım eli; İlâhî şefkatin eli
eda : yerine getirme
emr-i mânevî : mânevî emir
farz : Allah’ın kesinlikle yapılmasını emrettiği şey
farzü’l-kifaye : dinen mutlaka yerine getirilmesi gereken ancak bir kısım insanların yapması ile diğerlerinin üzerinden düşen görev
fehmetmek : anlamak
fünun : fenler, bilimler
gaflet : dalgınlık, dikkatsizlik, duyarsız olma hâli
hâcet : ihtiyaç
hasıl olmak : meydana gelmek
hâşâ : kesinlikle öyle değil
hayse beyse : “Öyle mi, böyle mi?” diye tereddüt
hikmet-i İlâhiye : Allah’ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması
hilkat-i âlem : âlemin yaratılışı
ifrat : aşırılık, gereğinden daha fazla olma durumu
imtisal : emre uyma, boyun eğme; işe sarılma
istidadat : istidatlar, kàbiliyetler, yetenekler
istitraden : asli mevzudan olmayan, tamamlayıcı unsur olarak
iştibak : birbirine geçme, ağ, örgü
itaat : emre uyma, boyun eğme
kaide : kural, prensip
kaide-i taksimü’l-a’mâl : işbölümü kuralı, prensibi
kanun-u tekemmül : tekemmül kanunu, olgunlaşma, kemâle erme kanunu
levazım-ı mütenevvia : çeşitli ihtiyaçlar, gereçler
mahiyet : asıl özellik, nitelik
mesail : meseleler
mugalâtacı : safsatacı, demagog; aldatmak maksadıyla yanıltıcı sözler söyleyen
muhteviyat : içerik, içindekiler; kitabın içinde yer alan konular
mukaddeme : başlangıç
muktazi : gerekçe, gerektirici sebep
mündemiç : kapsayan, içine alan
müracaat etmek : baş vurmak
mütehassıs : ihtisas sahibi, uzman
müyûlât : meyiller, eğilimler
nisbet : oran
saadet-saray-ı kemâlât : mükemmelliğin mutluluk sarayı
sanâyi : san’at; endüstri
Sani-i Zülcelâl : herşeyi san’atla yapan büyüklük ve haşmet sahibi Allah
şeriat : Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi, İslâmiyet
şeriat-ı hilkat : yaratılış kanunu
taksimü’l-a’mâl : işbölümü
tatbik-i hareket : hareketini uydurma
tefrit : tersine aşırılık, gereğinden daha az, aşağı olma durumu
tefsir : açıklama, yorum; Kur’ân-ı Kerimi mânâ bakımından açıklayan, yorumlayan kitap
telif olunan : yazılan, kaleme alınan
terakkî : ilerleme, yükselme
üssü’l-esas : sağlam temel; temelin temeli
zahirperest : dış görünüşe ehemmiyet veren, dışa yansıyan yönlere göre hüküm veren
zekât : kırkta bir veya onda bir