binaenaleyh : bundan dolayı
cemi’ : bütün
cereyan etmek : meydana gelmek, oluşmak
cüz’î : ferdî, bireysel, sınırlı
esah : en doğru
fünun : fenler, bilimler
galib-i mutlak : tam olarak galip, ağır basan, büyük çoğunluk
hakikat : doğru ve gerçek
hâtime : sonuç, son bölüm
hilkat : yaratılış
hilkat-i âlem : âlemin yaratılışı
hüsn-ü intizam : tertip ve düzenin güzelliği
hüsün : güzellik
ihata : kapsama, içine alma, kuşatma
intizam : disiplin, düzen
istikrâ-i tâmm : bütün cüz’î olaylardaki ortak niteliklerden hareket ederek küllî bir hükme varma; bir bütünü oluşturan parçaları inceleyerek o bütün hakkında hüküm verme; tümevarım, endüksiyon
istisnaât : istisnalar, kural dışı olan şeyler
kavâid-i külliye : genel kaideler, herkes tarafından benimsenen temel kaideler
keşşaf : keşfedici, açığa çıkarıcı
küllî : geniş, kapsamlı; türler ve kâinat çapında
külliyet : türün, sınıfın bütün fertlerini içine alma, kapsamlılık, genel olma
külliyet-i kaide : kaidenin küllî olması, bir türü veya türleri kapsaması
maksud-u bizzat : asıl gaye, temel hedef
muhakkak : kesin
mukaddeme : başlangıç, giriş
nazar-ı hikmet : varlıklardaki gaye, fayda, anlam ve ince sırları araştıran bakış
neş’et etme : doğma, ortaya çıkma
nev’i : çeşit, tür
nizam : düzen, kanun
şahid-i sadık : doğru sözlü şahit, tanık
şehadet : şahidlik, tanıklık
şer : kötülük, fenâlık
tasavvur : zihinde şekillendirme, hayalde canlandırma
tasvir-i bîmisali : eşsiz, emsalsiz tasvir, anlatım
tebeî : dolaylı, başka bir şeye tabi olan
teşekkül etmek : oluşmak, meydana gelmek
tezkiye etme : temize çıkarma, arındırma
ubûr : öte tarafa geçme, bir taraftan diğer tarafa geçme
ufk-u nazar : bakış ufku, görüş mesafesi; insanın görebileceği alan
ukul-ü selime : sağlam düşünme melekesi olan insanlar
umum : bütün, genel
zâhir : bir şeyin dış görünüşü
akide-i hak : doğru, gerçek inanç
akl-ı selim : sağlıklı düşünen akıl
âyât : âyetler
azl : uzaklaştırma, görevden alma
burhan : güçlü, sarsılmaz kesin delil
dalâlet : hak yoldan ayrılma, sapkınlık
ekser : birçok
emsal : benzerler
ezelden ebede : sonsuz geçmişten sonsuz geleceğe kadar
fevatîh : başlangıçlar, girişler
hakaik : hakikatlar, esaslar, gerçekler
hakikat : doğru olan gerçek
hamlettirmek : yüklemek
havale : gönderme, yönlendirme
havâtim : sonlar, hâtimeler
hikmetin desâtiri : herbir şeyi belirli gaye ve faydalara yönelik olarak tam yerli yerine yerleştiren ilmin kanunları, düsturları
inbisat-ı efkâr : fikirlerin yayılması, intişar etmesi
inkişaf ettirmek : açığa çıkarmak, geliştirmek
istişare : fikir alışverişi
itikad-ı kâmil : mükemmel, kusursuz itikad, inanç
mağlûp olmak : yenilmek
meşveret : istişare, danışıp görüşme
muhâkât : bir şeye uymak, tatbik edip benzemek
muharebe etmek : savaşmak
mutabakat : uygunluk
mübareze etme : karşı koyma, çarpışma
mücehhez : donatılmış
münhezim olmak : bozguna uğramak, yenilmek
mütekallid : kılıç kuşanan, takınan; bir vazifeyi üzerine alan, yüklenen
müteselsil : zincirleme, birbirine bağlı
Nasârâ : Hıristiyanlar
nev-i beşer : insan nev’i, insanlar
ruhban : rahipler, papazlar
safsata : demagoji, gerçek dışı sözler söyleyerek insanları kandırmaya çalışma
seyf-i burhan : burhanın, delilin kılıcı
taht-ı hakikat : hakikat taht’ı (hakikat, padişahın oturduğu taht’a benzetilmiş)
takallüd : takınma; kılıç (gibi keskin olan delil silahını) kuşanma
tard : uzaklaştırma, kovma
tecellî ettirme : yansıtma, hayata aksettirme
teessüs : kurulma, bina edilme, yapılanma
tevhid-i mahz : saf tevhid inancı; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğuna, hiçbir şirke girmeden tam mânâsıyla inanma
üslûb-u hakîmâne : hikmetli olan ifade tarzı; muhâtaba herşeyin gaye ve faydasını anlatan ve herşeyin gerçek mahiyetini bildiren tarzı, üslûbu