binaen : -dayanarak
burudet : soğukluk
dahilî : iç, iç kısım
def’aten : âniden, birden bire
derece-i hararet : sıcaklık derecesi
derekât : alt tabakalar
dev-i acîb-i Cehennem : acayip ve dehşet veren cehennem devi
ebed : sonsuz
ehl-i isyan : âsîler; isyan edenler
fena : ölüm, yok olma
fünûn : fenler, bilimler
galiben : çoğunlukla, genellikle
hamile : yüklü, yük taşıyan
hararet : ısı, sıcaklık
hendese : geometri; mühendislik bilgisi
hikmet : felsefe; deney ve tecrübeye dayalı ilimler
hikmet-i tabiiye : tabiatı konu alan fen ilmi
ihrak etmek : yakmak
ihtiva eden : içeren
intizam : disiplin, düzen
istikrâ-i tâm : tümevarım, ayrı ayrı olaylardaki (bireylerdeki) ortak nitelikleri tesbit ederek genel bir sonuç çıkarmak
küre-i arz : yer küre, dünya
malûm : bilinen, belli
matvî : dürülmüş, sıkıştırılmış
mekayis : ölçüler, kıyaslamalar
meratib : mertebeler, dereceler
mesaha : (arazi vs.) ölçme, ölçüm
meşhur hadis : ilk asırda âhâdî (bir Sahabî tarafından rivayet edilmiş) iken, ikinci asırda meşhur olan ve yalanda birleşmeleri mümkün olmayan topluluk tarafından rivâyet edilen hadis
muamele : davranma, hareket etme
muntazır : bekleyen, hazır
namzet : aday
nar-ı merkeziye : merkezdeki ateş, sıcaklık
nispet : oran
saniyen : ikinci olarak
şecere-i zakkum-u Cehennem : Cehennem’deki zakkum ağacı
şedit : şiddetli
şehadet : şahidlik, tanıklık
takriben : yaklaşık olarak
tayeran : uçma, uçuş
tazammun etmek : içermek, içinde bulundurmak
tezayüd : artma
umum : bütün
yevm-i kıyamet : kıyamet günü
zemherir : şiddetli soğuğu olan karakış dönemi; soğukluğuyla yakan ateş
adem-i abesiyet : faydasız, boş ve anlamsız olmama
âmâl-i beşerin tenâhîsizliği : insanın arzu, istek ve emellerinin sonsuzluğu, bitmez ve tükenmez olması
bahş : verme, ihsan etme
bahusus : özellikle
belâgat : sözün düzgün, kusursuz, yerinde, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi
beliğane : belâgatli
cennet-âbâd : cennet inşa eden, cennet gibi
cevher-i insaniyet : insanlık cevheri, özü
delâlet : işaret etme, gösterme
ehl-i tefsir : Kur’ân’ı yorumlayanlar, açıklayanlar
envâ : türler, çeşitler
esâlîb-i Arab : Arap edebiyatında kullanılan üsluplar, ifade ve anlatım tarzları, Arap kelâmının kalıpları
ezhan-ı nas : insanların zihinleri, fikirleri, anlayışları
hasâis : hususiyetler, özellikler
hâssa-i cazibedar : cazibeli, çekici özellik
hidâyet : doğru ve hak yola eriştirme
hikmet-i ezeliye : Allah’ın ezelî hikmeti, herşeyi yerli yerinde ve bir gaye ve faydaya yönelik olarak yaratma sıfatı
i’câz : mu'cizelik; benzerini yapmaktan başkalarını aciz bırakma
ihtiram-ı hissiyat : duygulara, hislere saygı gösterme
imâ : dolaylı işaret etme
irşad : doğru yol gösterme
isâle etme : akıtma
istiare : hakiki mânâ ile mecâzi mânâ arasındaki benzerlikten dolayı bir kelimenin mânâsını geçici olarak alıp başka bir kelime için kullanma san’atı; “arslan” kelimesini “cesur adam” için kullanmak gibi
kıyamet-i mükerrere : tekrarlanan kıyamet, defalarca ölüp dirilme
Kur’ân-ı Mu’ciz : mu’cize olan Kur’ân
lisan-ı tasrih : açıkça ifade eden dil
mecaz : asıl mânâsının anlaşılmasına engel teşkil eden bir karineyle (işaretle) beraber, bir münasebetten dolayı, asıl konulduğu mânânın dışında kullanılan lâfız (mecaz)
mezâyâ : meziyetler, üstün özellikler
müesses : kurulu, kurulmuş
mümaşat-ı ezhan : zihinlerle beraber yürüme, zihinlerle uyuşma
müraât-ı efhâm : anlayış derecelerine riayet etme, uygun davranma
nazar-ı akıl : akıl gözü
Nebiyy-i Sadık : doğru söyleyen nebî; Hz. Muhammed (a.s.m.)
rahmet-i bîpâyân-ı İlâhiye : Allah’ın sonsuz rahmeti, sonsuz İlâhî rahmet
remz : işaret
saadet-i uhreviye : âhiret hayatındaki mutluluk
sikke : damga, mühür
suret-i mânâ : mânâ şekli
tahakkuk etmek : gerçekleşmek
tarz-ı ifade : ifade,anlatım tarzı
te’nis : alıştırma, ünsiyet ettirme
telmih : ana fikri ispata veya güçlendirmeye yönelik herkes tarafından bilinen bir şeyle, bir hakikatle işarette bulunma
telvih : kinaye yoluyla işaret etme; asıl mânâ ile kinâye yoluyla kastedilen mânâ arasındaki vasıtaların çok olması durumu
temâşâ : seyretme, bakma
tenezzülât-ı İlâhiye : Cenâb-ı Hakkın kullarının anlayış seviyelerine göre hitap etmesi
Tenzîl : Kur’ân-ı Kerim (Kur’ân-ı Kerim 23 yılda bölüm bölüm indirildiği için “indirilen, parça parça indirilmiş” anlamına gelen Tenzîl ismi verilmiştir)
tevellüd etmek : doğmak
tevil : yorumlama, yorum; sözün ihtimal dahilinde bulunan anlamlarını (mecâzî) esas alarak yorumlama
vakta ki : ne vakit ki, ne zaman ki
vâzıh : açık, aşikâr
yenâbî-i ulûm : ilimlerin kaynakları
yevm : gün
zahir : açık, görünen