bâtıl : doğru olmayan, yalan, yanlış
canib : taraf, yön
cevher : öz
dalâl : hak yoldan sapkınlık, inançsızlık
ehavat : kardeşler; benzer şeyler
emr : iş, husus
esbab-ı camide : cansız tabiî sebepler
eser-i gaflet : gaflet eseri
evham : kuruntular, şüpheler
evham-ı bâtıla : insanları haktan uzaklaştıran bâtıl vehimler ve kuruntular
ezeliyet-i madde ve hareket : madde ve hareketin başlangıçlarının olmaması, sonradan yaratılmaması
fıtrat : yaratılıştan gelen özellik
gayr-ı mâkul : akla uymayan, akıl dışı
hâib : bir işte emeği boşa giden, istediğini elde edemeyen
hakikat : asıl, esas, doğru, gerçek
hedef-i garaz : kasdolunan hedef, maksat
hikem : hikmetler, ilimler
hükema : filozoflar, aklı esas alan felsefeciler
hükkâm : idareciler, idareye hükmedenler
iğvâ : ayartma, kandırma
insaniyet : insanlık
intizam : tertib, düzen
istimrâr : devam etme
istinaden : dayanarak
itikad etme : inanma
ittifak : birleşme, birlik
kast etme : hedef ve maksat olarak yönelme
merci : kaynak; hedef noktası
meslek : gidilen yol, metod
mugalâta etme : aldatmak maksadıyla yanıltıcı sözler söyleme, demagoji yapmak
muhabere : haberleşme
muhal : imkânsız, olmayacak şey
muztar : mecbur, çaresiz
mükerrem : şerefli, itibarlı, kendisine ikram olunan (bk. k-r-m)
müşâgabe : demegoji; tartışma ve eleştiriyi meslek kabul edenlerin yolu
müşavere : istişare etme, danışma
müzahref : pislik, kof, süprüntü
nazar : bakış, dikkat
nazar-ı sathî ve tebeî : derine inmeyen yüzeysel ve dolaylı bakış
nizam-ı âlem : bütün varlıklar âlemindeki hassas düzen
nüfuz etme : bir şeyin içine sızma, girme
pîş-i nazar : göz önü
rağbet : ilgi, istek
safsata : yalan yanlış, uydurma
san’at-ı bedia : eşsiz ve benzersiz san’at
sathî : sığ, yüzeysel
şehâdât : şahitlikler ve tanıklıklar
taarruz etme : saldırma
tabiat-ı mevhume : gerçekte olmadığı halde var diye düşünülen tabiat ve ondaki tesir
tahayyül etme : hayal etme
tahsil-i hak : hakkı, doğruyu öğrenme
tebeî : kasdî olmayan, dolayısıyla
tecessüm ve tahayyül olunma : asılsız bir hükmü maddî şekle büründürme ve hayal etme
tenbih : uyarı, ikaz
tesadüf-ü amyâ : kör tesadüf
tesir-i hakikî : gerçek tesir sahilbi
teveccüh : yönelme
tevehhüm etme : kuruntuya kapılma, olmadığı hâlde var diye düşünme
vehm : kuruntu, gerçekte olmayan bir şeyi var diye düşünme
zerre : atom
a’raz : bir varlığın bizzat kendinde olmayan ve ona ilişen, takılan özellikler (koku, renk gibi)
adem-i sırf : tam bir yokluk
araziyet : “araz” olma hâli; bir şeyin aslından olmayan (koku, renk gibi)
bâtıl : hakikatsız, hak ve doğru olmayan
bertaraf olma : ortadan kalkma
cemî : bütün
cevher : öz, bir şeyin özü, esası, fıtratı
cihet : yön
dâvâ olunan : iddia edilen; öne sürülen
delil-i ihtirâî : varetme delili
envâ : çeşitler, türler
ezeliyet : varlığının başlangıcı olmaması, sonsuzluk
fasıl : kısım, bölüm
feya acaba : “Ne kadar da şaşırtıcı” mânâsına gelen hayret ifadesi
hakikaten : gerçekten
hareket-i zaile-i hâdise : var olma ve yok olma şeklinde görülen hareket
hareket-i zerrat : zerrelerin, atomların hareketi
havâss-ı mümeyyize : varlıkları birbirinden ayıran özellikleri
hayret-efza : hayrete düşüren
hudûs : sonradan meydana gelme, yok iken varlık kazanma
husul : meydana gelme, ortaya çıkma
icmal : özet
ihtimal-i sıhhat : bir meselenin sağlıklı ve doğru olabilme ihtimali
im’ân-ı nazar : etraflıca, derinlemesine inceleme
insaniyet : insanlık
isnat etme : dayandırma
istiğrap : garipseme
istinkâr : inkâr etme
lâzıme-i zaruriye-i beyyine : bir meseleyle beraber düşünülmesi ister istemez zaruri olan diğer bir şey (“Allah” denilince Onun ezelî olduğu da zorunlu olarak bilinir)
lâzım-ı beyyin : bir mesele hakkında hiçbir delil ve işarete ihtiyaç olmadan, o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey (insan denilince ilim kabiliyetinin akla gelmesi gibi)
masnuat : san’atlı bir şekilde yaratılan varlıklar
meslek : gidilen yol, metod
muhakkak : gerçekliği kesin olarak bilinen
muhtera' : yoktan var edilmiş, icad edilmiş
muttasıf : vasıflanmış; belli bir sıfata sahip olan
mübayenet-i cevheriye : öze yönelik ayrılık, farklılık
münâfi : aykırı, zıt
Sâni : herşeyi mükemmel ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah
Sâni-i Vacibü’l-Vücud : varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan ve herşeyi san'atla yaratan Allah
sıfât-ı kemâliye : mükemmelliği ve eşsizliği gösteren sıfatlar
sıhhat : sağlamlık, doğruluk
suret : şekil, görünüm
suret-i mütegayyire : görünümün sürekli değişken olması
şe’n : özellik, belirleyici nitelik
şerait-i âdiye-i itibariye : varlığı ve her yerde cari olduğu kabul edilen göreceli şartlar
tasvir etme : şekillendirerek anlatma
tebeî nazar : kasdî olmayan, dolaylı bakış
tecerrüd : soyutlanma, sıyrılma
telvih : sözün gelişinden kastedilen diğer mânâlar
tenasül : üreme; birbirinden doğup türeme
tesadüf-ü amyâ : kör tesadüf
teselsül : zincirleme devam etme, ard arda gelme
teşkil etme : meydana getirme
umum : bütün, genel