adem-i abesiyet : faydasız ve lüzumsuz olmama
adem-i ihmal : ihmal edilmeme, kopukluk olmama
ahenk : uygunluk, düzen
ahval : haller, durumlar
âsâr-ı enbiya : nebilerin, peygamberlerin eserleri
bahis : konu
birader : kardeş
burhan-ı Sâni : herşeyi mükemmel ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah’ın varlığını gösteren delil
cemî : bütün
cereyan eden : gerçekleşen, yürürlükte olan
cereyan-ı umumî : genel gidiş ve akış
cihetü’l-vahdet : ortak olan yön; ortaklık yönü
ef’al : fiiller, işler
ekl ve nikâh : yeme-içme ve üreme
emr-i âhar : başka bir iş ve durum
faraza : varsayalım ki
fünun : fenler, ilimler
hikmet : ilim ve fenler; eşyanın mahiyetinden, dış ve iç özelliklerinden, gayelerinden bahseden ilim
ihlâl etme : bozma, karıştırma
inayet-i İlâhiye : Allah’ın inâyeti, ilgisi, yardımı intikaş etme
intizam : tertib, düzen
irşad : doğru yol gösterme
irtibat : bağ, ilişki
istikrâ-i tâm : bütün cüz’î olaylardan hareket ederek küllî bir hükme varma; tümevarım; bütün ilimlerin hep birlikte aynı sonuca parmak basmaları
ittisak : yan yana dizilme, sıralanma
ittisal : bağlantı
kavaid : kurallar, prensipler
kutup : hareket noktası, eksen
kübrâ : büyük önerme, yüklem
külliyet : genellik, geniş kapsamlı; türleri ve sınıfları kaplama
lisan-ı tarih : tarih dili
maden-i hayat : hayat kaynağı
menkuş : nakışlı
mesalih-i cüz’iye-i müteferrika : birbirinden farklı, cüz’î, bireysel faydalar
mesalih-i külliye : küllî maslahatlar, geniş kapsamlı faydalar
mihver : eksen, yörünge
muhtel : intizamsız, düzensiz, karmakarışık
muntazam : düzenli, intizamlı
mutalâaya alma : bir mesele üzerine dikkatlice eğilme
mütalâa etme : dikkatle okuma, inceleme
nazar-ı dikkate alma : , dikkatle inceleme
nev-i beşer : insanlık, insanlar
nokta-i nazar : bakış açısı
nübüvvet : peygamberlik
nübüvvet-i Muhammed : Hz. Muhammed’in (a.s.m.) peygamberliği
sadık : doğru, gerçek
sahife-i itibar-ı âlem : bir kitap gibi kabul edilen kâinat sayfası
sahife-i zihn : zihin sayfası
sair : diğer, başka
suğrâ : küçük önerme; hükmün konusu
suret : biçim, şekil
şehadet : şahitlik, tanıklık
tecrit etme : soyutlama, ayırma
temaşa etmek : bakmak, seyretmek
tenbih : ikaz, uyarı
tesir-i zaman ve mekân : yer ve zamanın tesiri, etkisi
ukde-i hayatiye : hayat düğümü, çekirdeği
umur : işler, durumlar
zarurî : zorunlu
azhar : çok zahir ve açık
burhan-ı bâhir : çok açık ve güçlü delil
cemî : bütün
düstur-u hareket etme : hareket kuralı olarak benimseme
ekmel : en mükemmel, kusursuz
enbiya : nebiler, peygamberler
esas : temel husus, temel konu
evlâd-ı beşer : insanoğulları
febihâ : ne alâ
hakaik : hakikatler; gerçekler, esaslar
hukuk-u ibad : kulların hukuku
hukukullah : Allah’ın hukuku
hususan : bilhassa, özellikle
hususiyat : hususî ve özel durumlar
iâne : yardım
illâ : ancak
inayet-i İlâhiye : Allah’ın inâyeti, yardımı
intizam-ı muttarid : muntazam şekilde devam eden yerleşmiş düzen
istikrâ-i tam : cüz’î olaylardan hareket ederek küllî bir hükme varma; tümevarım
itizar : özür beyan etme
keyfiyet-i telâkki : kavrayış biçimi, karşılama keyfiyeti
kıyas-ı evlevî : fer’deki illetin asıldaki illetten daha kuvvetli olduğu kıyas
kıyas-ı hafî : sebebi gizli olan ve zihne birden gelmeyen kıyas
lâsiyyema : bilhassa, özellikle
lisan-ı mu’cizat : mu’cizelerin dili
mahsur kalma : sıkıştırılma, etrafı sarılma
mazur : özürlü, mazeretli
medar olma : hareket noktası olma
medrese-i Ceziretü’l-Arap : bir okulu andıran Arap yarımadası
mehasin-i mücerrede : soyut güzellikler; maddî olmaktan, her türlü sınırlayıcı özelliklerden uzak olan güzellikler
menba-ı ulûm-u âliye : yüksek ilimlerin kaynağı
muallim : öğretmen
muğlâk : kapalı, zor anlaşılır
müesses : kurulmuş, kurulu
nebî : peygamber
nev-i beşer : insanlık
nev-i vahid : tek bir tür
nokta-i nazar : bakış açısı
nübüvvet : peygamberlik
nübüvvet-i Muhammed : Hz. Muhammed’in peygamberliği
sair : diğer, başka
sıdk : doğruluk
sinn-i tekemmül ve kuhulet : gençlik ve ihtiyarlık yaşı
suret-i mesele : bir meselenin sûreti, genel yapısı; asıl yapısı
suret-i muamele : davranış biçimi
şehadet : şahitlik, tanıklık
şule : parıltıcık
tahakküm : baskı, zorbalık
tecrit : soyutlama
tenkihü’l-menat : menatın (illetin) ayıklanması; kıyasın dört esasından biri olan illetin, hükümle ilgisi olmayan yabancı unsurlardan ayıklanması
terk-i menafi-i şahsiye : şahsi menfaatleri terk etme, bırakma
teyid : destek
umur : işler, durumlar
ümem : ümmetler; bir dinin mensupları
üstad : hoca, öğretmen
vücud-u Sâni : herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah’ın varlığı
zât-ı Muhammed : Peygamberimiz Hz. Muhammed’in zâtı, şahsiyeti
ziya : ışık, nur