adem : hiçlik, yokluk
adem-i tasavvur : düşünememe
ahkâm : hükümler, esaslar
bakî olma : kalıcı olma, devam etme
bedahet : ap açıklık
bedel : karşılık
abes : anlamsız, faydasız
abesiyet : faydasız ve gayesiz oluş
arz : yer, dünya
ayn-ı hamie : çamurlu çeşme
azamet : büyüklük
bahusus : özellikle
belâgat : sözün düzgün, kusursuz, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi
cereyan : akım, hareket; dönüş
cüz’î : az, ferdî, küçük
delâlet : delil olma, gösterme
ders-i ibret : ibret dersi
ehl-i zahir : âyet ve hadislerin sadece lâfızlarına, şekil mânâlarına göre tefsir yapıp hüküm verenler
garabet : gariplik; hayret vericilik
gurub etme : batma
hacet : ihtiyaç
heyhat : yazık, çok yazık
heyse-beyse : öyle mi, böyle mi? diye tereddüt etmek
hüsn-ü küllî : bütün fertleri içine alan kapsamlı, şümullü güzellik
ihata etmek : kuşatmak, kapsamak
iltibas etmek : birbirine benzeyen şeyleri karıştırma, birisini öteki zannetme
imkânât : olması imkân dahilinde olanlar
imkân-ı zâtî : olması mümkün olan iş, bir şeyin aslen mümkün olması
istikrar : yerleşik ve sabit olma, kararlılık
izhar : ortaya koyma, açıklayıp gösterme
kinayet : bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, onun dışında başka bir mânâda kullanma san’atı
kudret-i İlâhiye : Allah’ın sonsuz güç ve iktidarı
küreviyet : yuvarlaklık, küre şeklinde olma
liyakat : lâyık olma
maânî-i âyât : âyetlerin mânâları, anlamları
malûmu ilâm : bilineni bildirmek
mehd : beşik, yatak, döşek
miskin : uyuşuk, tembel, zavallı
musattaha : düzeltilmiş, yayılmış
müşâhed : görülen, seyredilen
nokta-i garabet : hayret verici nokta
nükte : ince anlamlı söz
sarahat : açıklık
sermeşk : temrin yazısı; alıştırma için hazırlanmış yazı örneği
şems : güneş
tanzim-i maişet : hayatın düzenlenmesi
tasallut : hüküm ve hakimiyeti altına girme
tevehhüm : zan, kuruntu yapmak
ukûl : akıllar
vaki olmak : meydana gelmek, gerçekleşmek
varta : uçurum, yar, bataklık
vukuât : bizzat gerçekleşmiş hadiseler, olaylar
yakîn-i ilmî : kesin ve sağlam bilgi
zira’ : bir ölçü birimi; kol uzunluğu, bir kolun dirseğinden orta parmak ucuna kadar olan uzunluk ölçüsü; takriben 75–90 cm.
bedihî : ap açık, aşikâr
delil-i kat’î : kesin, şüphesiz delil
dest-res olma : yetişme, ulaşma; br konuda delil vs. gelme, olma
düşâb : pekmez
ehl-i zahir : âyet ve hadislerin sadece lâfızlarına, şeklî mânâlarına göre tefsir yapıp hüküm veren âlimler
elâ : Arapça’da başlama ve tenbih edatı, “öyle değil mi?”, “dikkat ediniz” gibi anlamlara gelir Diğer edatlar
galiben : çoğunlukla
ırk-ı taklit : taklit damarı; taklitçilik
iltibas : karıştırma
imkân-ı aklî : varlığı aklen mümkün olan, varlığı aklen imkan dahilinde görülme
imkân-ı vehmî : vehim ve kuruntuyla bir şeyi mümkün görme, olabilir zannetme
inkılâp : dönüşme
küreviyet : yuvarlaklık, küre şeklinde olma
lâ edrîler : sofestaîlerin bir kolu, şüpheciler; eşyanın var mı, yok mu olduğunun bilinmeyeceğini iddia ederler, kendilerinin varlığından da şüphe ederler
mahmul : bir hüküm ve önermede konuyu niteleyen, yani kendisiyle hükmedilen söz, yüklem; Meselâ; "Mehmed âlimdir" hükmünde "âlim" mahmuldür
mahsûsattaki vehmiyat bedihiyattandır : dış duyular vasıtasıyla elde edilen bilgiye vehim karışamaz. Zira hakikati sabittir. Dış duyularla gödüğümüz şeyler dış dünyada vardır. Vehimde olduğu gibi kuruntu ile olmayan bir şeyin varlığına hükmetmek değildir
makbul : kabul gören, kabul edilen
mevzu : bir hüküm ve önermenin konusu, öznesi; Meselâ; "Mehmed âlimdir" hükmünde Mehmed mevzudur
miskin : uyuşuk, tembel
muhakeme : hüküm vermek için değerlendirme, tartma
mukarrer : kesinlik kazanmış, kabul görmüş kural
muteber : geçerli, itibar edilen
mümteni : varolması imkânsız
münafi : zıt
nasihat : öğüt
neş’et etme : doğma, ortaya çıkma
safsata : demagoji, gerçek dışı sözler söyleyerek insanları kandırmaya çalışma
şekk : şüphe; iki şey arasında aklın bir tercihte bulunamadığı zihinsel durum
tâziye : başsağlığı dileme; sabra teşvik etme, üzüntüsünü bildirme
tereddüt : şüphe
teşvîş : karıştırma
tevellüd : doğma, meydana gelme
tevlid etmek : doğurmak, netice vermek
ulûm-u âdiye : dış duyular vasıtasıyla herkes tarafından bilinen şeyler
umman-ı adem : hiçlik, yokluk deryası
vâcib : varlığı zorunlu; yokluğunu düşünmek muhal ve imkânsız olan varlık
vehham : aşırı derecede vehimli, kuruntulu
vücut : varlık
yakîn : kesin ve doğru bilgi
zaaf-ı âsâb : sinirlerin zayıflığı, hastalığı