Şeriatın Ferde, Neve, Medeniyete Karşı Birkaç Nüktesi
Birinci Nükte: Vicdanın anasır-ı erbaası ve ruhun dört havassı olan “İrade, Zihin, His, Lâtife-i Rabbâniye” her birinin bir gâyâtü’l-gâyâtı vardır.
•İradenin ibadetullahtır.
•Zihnin mârifetullahtır.
•Hissin Muhabbetullahtır.
•Lâtifenin müşehadetullahtır.
Takvâ denilen ibadet-i kâmile dördünü tazammun eder. Şeriat; şunların itidal ve muvazenetlerini muhafaza ve gâyâtü’l-gâyâtına sevkettiği gibi, nefsin fıtraten serbest bırakılmış olan kuva-ı selâsesini ifrat ve tefritten kurtarıp hikmet, iffet, şeceâtı tazammun eden adalet noktasına sevkeder.
İkinci Nükte: Ümmet, şeriata temessükü nisbetinde terakki ve tesahülü nispetinde tedennisi hakâik-i tarihiyedendir.
Üçüncü Nükte: Medeniyet-i hazıra ile Şeriat-ı İslâmiye esas itibariyle muvazene: İşte “medeniyet-i hâzıra”, beş menfi esas üzerine teessüs etmiştir.
•Nokta-ı istinadı kuvvettir. O ise şe’ni tecavüzdür.
•Hedef-i kasdı, menfaattir. O ise şe’ni tezahumdur.
•Hayatta düsturu cidâldir. O ise şe’ni tenazudur.
•Kitleler mabeynindeki rabıtası, aheri yutmakla beslenen unsuriyet ve menfi milliyettir. O ise şe’ni müdhiş tesadümdür.
•Câzibedar hizmeti, hevâ ve hevesi teşcî ve arzularını tatmin ve metalibini teshildir. O hevâ ise şe’ni insaniyeti derece-i melekiyeden dereke-i kelbiyete indirmektir. İnsanın mesh-i mânevîsine sebep olmaktır.