İmam-ı Gazali bir eserinde kelam ilmi için: "Açıkça anlaşılan, delile ihtiyacı olmayan sözlerden başka sözleri kabul etmeyenler için, bu usülün faidesi pek azdır." der. Risale-i Nur İmam Gazali'nin bu tesbitlerinden kurtulmuş bir eser midir?

Değerli Kardeşimiz;

İlm-i Kelam: Allah’ın varlığını ve birliğini akli deliller ile ispat etmeye çalışan bir ilim dalıdır. Konusu Allah’ın Zatı ve sıfatlarıdır. Bunun yanında inanca dair konuları da inceler. İmam Taftazani kelam ilminin gayesini; "kesin delillerle dini akideleri bilme" şeklinde tarif ediyor.

Kelam ilmi tarihi sürecinde bir çok merhaleler geçirip değişik felsefi ve tasavvufi ekollerden etkilenmiştir. Her asırda gelen mücedditler de bu ilme önemli katkılar ve değerler bahşetmiştir.

Kelem ilmini bir ağaca benzetirsek, bu ağacın en son ve en mükemmel meyvesi Risale-i Nurlardır denebilir. Risale-i Nurlar bu tarihi sürecin bir birikimi ve en son mahsulüdür diyebiliriz. Nasıl maddi ilimlerde terakki ve tekemmül tedricen, yani yavaş yavaş gelişir ve mükemmel bir hal alır. Aynı şekilde İmam Azam ile temeli atılan ve İmam Eşari ve Maturidi ile sistemleştirilen, Fahru Razi ile terakki eden ve İmam Gazali ile kabuk değiştiren kelam ilmi Risale-i Nurlar ile en son ve en mükemmel halini almıştır.

Risale-i Nurların kelam ilmine kattığı en büyük değer, Kur’anî deliller olan inayet ve ihtira delillerinin yeniden ve mükemmelen ihya edilmesidir. Malum olduğu üzere klasik kelamda felsefi deliller olan devir ve teselsül ön plandadır ki, bu deliller hakiki huzuru ve marifeti tam temin edemiyor. Risale-i Nurlar ihtira ve inayet delilleri ile her şey üstünde marifeti ve huzuru göstererek sağlam ve tahkiki imanı veriyor.

Kur’an ve kelam ilminin farkına Üstad Hazretleri şu şekilde işaret ediyor:

"Bazı Sözlerde ulema-i ilm-i kelâmın mesleğiyle, Kur’ân’dan alınan minhâc-ı hakikînin farkları hakkında şöyle bir temsil söylemişiz ki: Meselâ, bir su getirmek için, bazıları küngân (su borusu) ile uzak yerden, dağlar altında kazar, su getirir. Bir kısım da, her yerde kuyu kazar, su çıkarır. Birinci kısım çok zahmetlidir, tıkanır, kesilir. Fakat her yerde kuyuları kazıp su çıkarmaya ehil olanlar, zahmetsiz herbir yerde suyu buldukları gibi, aynen öyle de:"

"Ulema-i ilm-i kelâm, esbabı, nihayet-i âlemde teselsül ve devrin muhaliyetiyle kesip, sonra Vâcibü’l-Vücudun vücudunu onunla ispat ediyorlar. Uzun bir yolda gidiliyor. Amma Kur’ân-ı Hakîmin minhâc-ı hakikîsi ise, her yerde suyu buluyor, çıkarıyor. Herbir âyeti, birer asâ-yı Mûsâ gibi, nereye vursa âb-ı hayat fışkırtıyor.وَفِى كُلِّ شىْءٍ لَهُ اٰيَةٌ تَدُلُّ عَلٰى اَنَّهُ وَاحِدٌ (Her şeyde Allah’ın birliğini gösteren bir delil vardır.) düsturunu her şeye okutturuyor."

"Hem iman yalnız ilim ile değil; imanda çok letâifin hisseleri var. Nasıl ki, bir yemek mideye girse, o yemek muhtelif âsâba, muhtelif bir surette inkısam edip tevzi olunuyor. İlimle gelen mesâil-i imaniye dahi, akıl midesine girdikten sonra, derecâta göre ruh, kalb, sır, nefis, ve hâkezâ, letâif kendine göre birer hisse alır, masseder. Eğer onların hissesi olmazsa noksandır. İşte, Muhyiddin-i Arabî, Fahreddin Râzî’ye bu noktayı ihtar ediyor."(1)

Risale-i Nurlar bu zamanda Kur’an mesleği üzerine gidiyor. Risale-i Nurların kökü kelam ilmi olsa da, muhteva ve usul bakımından Kur’an’ın tarzı olan sahabe mesleği üzerine gidiyor ve bu tarzı bu zamanda hakkı ile temsil ediyor.

İmam Gazali (ra)’in tenkit edip yetersiz gördüğü kelam ilmi, felsefe tabanlı ve felsefeden beslenen Mutezile kelamıdır. Farabi, İbn-i Sina gibi dahi filozofların takip ettiği ilahiyat ilmi bu kabilden olan ilm-i kelamdır. Yoksa Ehl-i Sünnet dahilinde vahyin terbiyesi ile inkişaf edip Risale-i Nurlar ile en kemal manasına ulaşan ve hakiki marifeti temin eden ilm-i kelam tenkit edilmiyor.

İmam Gazali (ra) Ehl-i Sünnet dahilinde olup, zaman zaman akliyata kaçan ve huzuru tam temin etmeyen Kelam ilmini de tenkit etmiştir ama dalalet seviyesinde tenkit etmemiştir. Hatta İmam Gazali (ra) bu ilmi geliştirmiş ve bu ilme yeni boyutlar kazandırmıştır.

Risale-i Nurlar ne felsefe tabanlı bir ilm-i kelamdır ne de Ehl-i Sünnet dahilinde olup da akıl ağırlıklı giden bir ilm-i kelamdır. Risale-i Nurlar Kur’an eksenli ve vahiy soluklu bir ilm-i kelamdır.

(1) bk. Mektubat, Yirmi Altıncı Mektup, Dördüncü Mebhas.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü