Said Nursi 'nin Teali-i İslam Cemiyetinin kurucuları arasında olduğu ve bu cemiyetin Kuva-yı Milliye aleyhinde yayımladığı beyannamede imzası olduğu söyleniyor. Bu doğru mudur?

Değerli Kardeşimiz;

Bediüzzaman Hazretlerinin "Teali İslam Cemiyeti" kurucusu veya üyesi olup olmadığı, düşüncelerinin Cemiyetin takındığı siyasi tavırla paralellik arzedip etmediği , Cemiyetin yayımladığı (sanılan) Kuva-yı Milliye karşıtı beyannamede imzasının bulunup bulunmadığını; Teali İslam Cemiyeti ile beraber bu cemiyetin selefi, öncülü zannedilen "Müderrisin Cemiyetini" de ele alarak izaha çalışacağız.

Evvela "Müderrisin Cemiyeti" 15 Şubat 1919 tarihinde; ilmiye mesleğinin ihyası, Müslümanların eğitimi ile terakkileri, Müslümanlar arasında maddi manevi bağları kuvvetlendirmek gibi gayelerle kurulmuştur.¹ Bunun yanı sıra bu cemiyet, tüzüğünde belirttiği üzere siyaset yapmayacaktı.

Cemiyetin kurucuları, yöneticileri ve üyeleri şu kişilerden oluşmaktadır:

Kurucular: Fatih Dersiamlarından Abdülfettah, Geyveli İbrahim Hakkı, İskilipli Mehmet Atıf ve Bayezid Dersiamlarından Ermenekli Mustafa Safvet

İdare Heyeti: Mustafa Sabri , İskilipli Mehmet Atıf, Mustafa Safvet,

Azalar: Eşref Efendizade Şevketi, Dar'ül Hikmet'il-İslamiye azasından Said-i Kürdi, Düzceli Zahid (Zahid Kevseri), Seydişehirli Hasan Fehmi , Mantık Müderrisi Manisalı Mustafa, Asitaneli Hafız Abdullah ve Sinoplu Mehmed Emin Efendilerdir.²

Yukarıdaki listeden görüleceği üzere Cemiyetin kurucuları, yöneticileri ve üyeleri dönemin en gözde medreselerin müderrisleridir.

Asli gayesi ve tüzüğüne göre siyasetle ilgisi olmayan "Cemiyet-i Müderrisin", İzmir’in işgali olayı üzerine, Sultan M. Vahidüddin’in be­yanatından sonra, "Müderrisin Cemiyeti" de 26 Eylül 1919 (26 Eylül 1335)'da, istişaresiz, yani üyeler haberdar edilmeden si­yasi bir bildiriyi İkdam gazetesinde neşretmesi üzerine, üyele­rin hemen hepsi (Bediüzzaman dahil) bu cemiyetten ayrılmışlardır.³

Bunun üzerine "Cemiyet-i Müderrisin" 14 Kasım 1919'daki Genel Kurul'da almış olduğu kararla "Teali İslam Cemiyetine" dönüşmüştür.⁴

"Teali İslam Cemiyeti" kurucu ve üyeleri arasında Bediüzzaman yoktur.

Kurucular: İskilipli Atıf Efendi, Konyalı Abdullah Efendi, Bergamalı Mehmet Zeki Efendi.

Üyeler: Erzincanlı Hasan Fehmi Efendi, İstanbullu Şerefeddin Efendi, Manisalı Hayreddin Efendi, Tarih Müderrisi Tahirü’l-Mevlevi, Kayserili Şemseddin, Seydişehirli Hasan Fehmi Efendi.⁵

Birbirinin öncesi ve sonrası olarak gösterilen "Müderrisin Cemiyeti" ve "Teali İslam Cemiyeti" aslında birbirinden şahıslar bazında da fikir bazında da tamamen farklıdır. "Zira Müderrisin Cemiyeti"nde olup "Teali İslam"a geçen sadece iki kişi vardır. Kadro neredeyse tamamen farklıdır. Fikren birbirinden farklı olmalarının göstergesi ise; "Müderrisin Cemiyeti"nin 26 Eylül 1920 de (üyelerden habersiz) yayımlanan beyannamesi neticesinde birçok mensubunun istifa etmesi ve kurulan "Teali İslam Cemiyeti"ne, bu cemiyetin siyasete alet olacağı yönündeki tereddütlerinin olması hasebiyle dahil olmamalarıdır.

Bütün bu tarihi vesikalar ve izahlara göre çıkacak sonuçlar şöyle sıralanabilir:

1. Bediüzzaman Hazretlerinin "Teali İslam Cemiyeti" ile hiçbir alakası yoktur.

2. 14 Kasım 1919 tarihinde kurulan "Teali İslam Cemiyeti"ne isnat edilen beyannamenin, yayımlandığı tarih olan 26 Eylül 1919 tarihinde henüz "Teali İslam Cemiyeti"mevcut değildir.

3. Bediüzzaman Hazretlerinin, bütün kurucularının meşhur alim ve büyük müderris insanlar olan "Müderrisin Cemiyetine" mensub olması bile sadece muvakkat bir üyelikten ibarettir.

4. Bediüzzaman'ın bu beyannamede imzası kesinlikle yoktur. Kuva-yı Milliye aleyhindeki beyannameye imza attığı gerekçesiyle suçlanan Bediüzzaman bu beyanname sebebiyle "Müderrisin Cemiyeti"nden ayrılmış ve şahsı adına Kuva-yı Milliyeyi destekleyen makaleler ve kitaplar neşretmiştir.

Kaynaklar:

1. Kemal Gurukan, Köprü,"İslam'ın Siyasallaşma Sürecinde Cemiyet-i Müderrisin'den Teali-i İslam'a",Güz 200,Sayı:72,s.16

2. Gurukan, a.g.m.

3. Bursalı Mehmet Tahir, Cemiyet-i Müderrisin, Nizamnâme-i Esasisi, Beyannâme, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, İstanbul 1337’den aktaran, Gurulkan, a.g.m.

4. Gurulkan,a.g.m

5. Tarık Zafer Tunaya,Türkiyede Siyasal Partiler, II/381.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü