Üstad'ımızın ısrarla, insanlardan gelen maddi ve manevi ücretten istiğna etmenin lüzumu üzerinde durmasını nasıl anlamalıyız?

Değerli Kardeşimiz;

İstiğna: Cenab-ı Hakk'tan başka kimsenin minneti altına girmemektir.

Üstad Hazretleri istiğna düsturunun sebeplerini şöyle sıralamaktadır:

"Birincisi: Ehl-i dalalet, ehl-i ilmi, ilmi vasıta-i cer etmekle itham ediyorlar, 'İlmi ve dini kendilerine medar-ı maişet yapıyorlar.' deyip insafsızcasına onlara hücum ediyorlar. Bunları fiilen tekzip lazımdır."

"İkincisi: Neşr-i hak için enbiyaya ittiba etmekle mükellefiz. Kur'ân-ı Hakîmde, hakkı neşredenler إِنْ اَجْرِىَ إِلاَّ عَلَى اللّٰهِ ... اِنْ اَجْرِىَ اِلاَّ عَلَى اللّٰهِ ["Benim mükâfâtımı vermek ancak Allah'a aittir." (Yunus, 10/72; Hûd, 11/29; Sebe', 34/47)] diyerek, insanlardan istiğna göstermişler. Sure-i Yâsin'de اِتَّبِعوُا مَنْ لاَ يَسْئَلُكُمْ اَجْراً وَهُمْ مُهْتَدُونَ ["Doğru yolda olan ve sizden hiçbir ücret istemeyen kimselere tabi olun." (Yâsin, 36/21)] cümlesi, meselemiz hakkında çok mânidardır."

"Üçüncüsü: Birinci Söz'de beyan edildiği gibi, Allah namına vermek, Allah namına almak lazımdır. Halbuki, ekseriya ya veren gafildir; kendi namına verir, zımni bir minnet eder. Ya alan gafildir; Münim-i Hakikiye ait şükrü, senayı zahiri esbaba verir, hata eder."

"Dördüncüsü: Tevekkül, kanaat ve iktisat öyle bir hazine ve bir servettir ki, hiçbir şeyle değişilmez. İnsanlardan ahz-ı mal edip o tükenmez hazine ve defineleri kapatmak istemem. Rezzâk-ı Zülcelâle yüz binler şükrediyorum ki, küçüklüğümden beri beni minnet ve zillet altına girmeye mecbur etmemiş. Onun keremine istinaden, bakiye-i ömrümü de o kaideyle geçirmesini rahmetinden niyaz ediyorum."

"Beşincisi: Bir iki senedir çok emareler ve tecrübelerle kati kanaatim oldu ki, halkların malını, hususan zenginlerin ve memurların hediyelerini almaya mezun değilim. Bazıları bana dokunuyor; belki dokunduruluyor, yedirilmiyor, bazen bana zararlı bir surete çevriliyor. Demek gayrın malını almamaya manen bir emirdir ve almaktan bir nehiydir."

"Hem bende bir tevahhuş var. Herkesi her vakit kabul edemiyorum. Halkın hediyesini kabul etmek, onların hatırını sayıp istemediğim vakitte onları kabul etmek lazım geliyor. O da hoşuma gitmiyor."

"Hem tasannu ve temellükten beni kurtaran bir parça kuru ekmek yemek ve yüz yamalı bir libas giymek, bana daha hoş geliyor. Gayrın en âlâ baklavasını yemek, en murassa libasını giymek ve onların hatırını saymaya mecbur olmak, bana nahoş geliyor."

"Altıncısı: Ve istiğna sebebinin en mühimi, mezhebimizce en muteber olan İbn-i Hâcer diyor ki: 'Salâhat niyetiyle sana verilen bir şey, sâlih olmazsan kabul etmek haramdır.'"

"İşte, şu zamanın insanları, hırs ve tama' yüzünden, küçük bir hediyesini pek pahalı satıyorlar. Benim gibi günahkâr bir biçareyi, sâlih veya veli tasavvur ederek, sonra bir ekmek veriyorlar. Eğer -hâşâ- ben kendimi sâlih bilsem, o alamet-i gururdur, salâhatin ademine delildir. Eğer kendimi sâlih bilmezsem, o malı kabul etmek caiz değildir."

"Hem ahirete müteveccih a'mâle mukabil sadaka ve hediyeyi almak, ahiretin baki meyvelerini dünyada fâni bir surette yemek demektir." (Mektubat, İkinci Mektup)

Üstadımızın bu istiğna üzerinde ısrarla durması, çok mühimdir. Olur ki bir gevşeme veya lakaytlık olursa, cemaate ciddi anlamda ithamlar olur. Bu nedenle iktisat ve istiğna konuları Risale-i Nur talebeleri için çok mühimdir.

Biz de bu düsturları hayatımıza tatbik edebiliriz. Belki bu sebeplerin bazıları Üstad Hazretlerine has bir durum olup bize taalluk etmeyen hususlardır; ama isabet eden noktaları alıp tatbik etmek en güzel olanıdır.

Biz daha çok hizmete taalluk eden noktalarda bu prensibi tatbik edebiliriz. Yani şahsi hayatımızda dost ve akrabalar arasında hediyeleşme devam edebilir, ama hizmet noktasında istiğnayı insanlara hissettirmek çok mühim ve tesirli bir yoldur. Bu sebeple hizmet adına hareket ederken, tam bir istiğna içinde olmak gerekir. Ama hususi hayatımızda bu tatbik edilir ise, hem gurur gibi anlaşılabilir hem de sünnet olan hediyeleşmeye zıt düşer. İkisi arasında iyi ayırım yapmak gerekir.

Buradaki ücret, işçinin emeğinin karşılığında aldığı maaş değil ki terk edilmesi imkânsız olsun. Burada kastedilen ücret, herhangi bir emek sarfetmeden, bazı dinî hizmetler karşılığında teklif edilen menfaatlerdir ki bunları geri çevirmek istiğna oluyor. Yoksa Müslümanların kendi aralarında birbirleriyle yardımlaşması, dayanışması, ihtiyaç sahiplerinin sıkıntılarını gidermesi çok güzeldir ve dinimizin emridir.

Bir tüccarın geri ödemek şartı ile aldığı borç para istiğna şumulüne girmez. Bedelsiz ve geri vermemek kaydı ile isterse, bu dilencilik ve yüzsüzlük olur. Ama geri ödemek kaydı ile yardım istemesinde bir sakınca olmaz. Asıl insanların eline bakmak ve tamahkârlık etmek gayrifıtridir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü