"Zihnin şebekesi üstünde tersim olunan ve nazar-ı akıl ile alınan suret-i garaz, müşevveş olmamak için, tecavüb ve teavün ve istimdad lâzımdır." cümlesini izah eder misiniz?

Cevap

Değerli Kardeşimiz;

"Elhasıl: Zihnin şebekesi üstünde tersim olunan ve nazar-ı akıl ile alınan suret i garaz, müşevveş olmamak için, tecavüb ve teavün ve istimdad lâzımdır."(1)

"İbarelerimiz ayrı ayrı ise de senin hüsnün birdir. Hepsi de o hüsne işaret ediyorlar."(2)

Bir fikri ve kastedilen manayı, cümle içinde, kanal ve mecrasından çıkarmadan ve sağa sola saptırmadan istikamet üzere götürmek cümlenin kemalindendir. Şayet cümle içerisinde akıp giden garaz yani ana fikir sağa sola yani yan taraflara dağılırsa, garaz kuvvetten düşer zayıf kalır ki maksat cümle içinde kaybolur gider. Bu da maksadı muhataba aktaramamak demektir.

Kur’an, cümle içinde hem garazı muhafaza etmek hem de yan manalara gönderme yapmak ile iki zıt hâli cem etmiştir. Yani Kur’an ayetlerinin ana manasının yanında binlerce yan ve işari manalarında bulunmasına rağmen, selaset ve ifade gücünden bir şey kaybetmemesi, onun mucize olduğunun delilidir.

Cümlenin kıyı ve köşelerindeki delikler manayı sömürmemeli, manaya destek vermeli ki cümle selasetli ve kuvvetli olsun. Yani işari ve yan manalar cümlenin ana konusuna kuvvet ve destek olmalı, köstek olmamalıdır. Şayet cümlenin köşe delikleri ana temayı yani esas meseleyi sömürüp kuvvetten düşürüyor ise, cümleyi kurgulayan müellifte iş yok demektir.

"Suret-i garaz" ana fikrin güçlü bir şekilde tasvir (betimleme sanatı) edilmesi anlamına geliyor.

Ana fikir zihin fabrikasında işlenir, onun çarkları ile yoğrulur, sonra da nazar-ı akıl ile de dışarı verilir. Dışarı verilirken, yani cümle ve kelimeler kullanılırken de cümleler ve kelimeler arasında bir yardımlaşma bir dayanışma olmalıdır. Şayet fikir güzel düşünülür, ama kötü bir dil ve üslup ile ifade edilirse, o zaman maksat anlaşılmaz ki buna müşevveşiyet (mana kargaşası) denilir. Üslup da ana fikir gibi mükemmel olmalıdır. Bu yüzdendir ki ayetler arasında mükemmel bir dayanışma ve cevaplaşma vardır.

Dipnotlar:

(1) bk. Muhakemat, İkinci Makale (Unsuru'l-Belagat), Dördüncü Mesele.
(2) bk. İşaratü'l-İ'caz, Bakara Suresi 2. Âyetin Tefsiri.

İlgili ders videosu için tıklayınız:
- Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (28. Bölüm).

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü

Okunma sayısı : 4.695
Sayfayı Word veya Pdf indir
Bu içeriği faydalı buldunuz mu?

BENZER SORULAR

Yükleniyor...