"Evet, hak müstağnîdir. Hakikat ise, zengindir." Bu cümleyi, hak ve hakikat arasındaki fark ile beraber açıklar mısınız?
Değerli Kardeşimiz;
"Tergib veya terhib için avamperestane terviç ve teşvikle bazı ehâdis-i mevzuayı İbn-i Abbas gibi zâtlara isnad etmek, büyük bir cehalettir. Evet, hak müstağnîdir. Hakikat ise, zengindir. Tenvir-i kulûba ziyaları kâfidir. Müfessir-i Kur’ân olan ehâdis-i sahiha bize kifayet eder. Ve mantığın mizanıyla tartılmış olan tevarih-i sahihaya kanaat ederiz."(1)
Hakkın ve hakikatın, ifratla anlatılmasına ihtiyaçları yoktur. Bunların ışıkları, kalpleri nurlandırmaya fazlasıyla yeter de artar. Bu noktadan mevzu hadislerle insanları irşad etmeye kalkmak, çok yanlış ve cahilce bir harekettir. Hele de bunları İbn-i Abbas (r.a) gibi bir muhakkike isnat etmeye gayret etmek çok daha büyük bir yanlıştır. Hak olan bir şeyin yanlış bilgilere ihtiyacı yoktur. Bir şey hakikat ise, zatında zengin olup, fakir bilgilerle donatılmaya ihtiyaç hissetmez. Mantıklı olan sarih ve doğru bilgi ve tarihi olaylara kanaat edilmelidir.
Hak: Bâtılın zıddı olan doğru anlamındadır. Vâcib, lâzım, sâbit ve doğru olan şeyler anlamına da gelir. Hak kavramı daha ziyade sistematik olarak bütün doğruları temsil eden bir kavramdır. Yani külli ve genel bir terimdir.
Hakikat: Bir şeyin aslına ve esâsına denir. Yani özündeki ve mahiyetindeki hali anlamındadır. Gerçek, sâbit ve vâki anlamlarına da gelir.
Mesela, sigara yaygın içecektir önermesi bir hakikattir, denilirken, hak olduğuna değil, gerçek ve vaka olduğuna işaret ediliyor. Halbuki sigara içmek hak değilken, yaygın olarak kullanılması hakikattir. Hakikatin sabit ve vaka manasından başka, bir de hak anlamında bir manası vardır ki; bu mana hak gibi geniş ve külliyetli değil, cüziyet ve bireysellik ifade ediyor. Bu yüzden hakikatler, bireysel olarak batıl içinde bulunabilir. Ama hak kavramı batıl için kullanılmaz. Zira hakikat sistematik değildir, bireysel ve cüzidirler.
Özetle her Hak hakikattir; ama her hakikat Hak olmayabilir. Yani Hak geneldir, hakikat ise özeldir.
(1) bk. Muhakemat, Birinci Makale, Dördüncü Mukaddime.
İlgili ders videosu için tıklayınız:
Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (5.Bölüm)
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
Yorumlar
Son paragrafta hak geneldir hakikat özeldir demişsiniz. Tam tersi olması gerekmiyor mu? Çünkü her hak aynı zamanda hakikat olduğundan hakikat daha kapsamlıdır.
Hakikatin bireysel ve cüzi yönüne atfen özeldir denilmiş sizin ifadeniz açısından hakikatte yerine göre genel olabilir.