"İltizam-ı hilaf ve taassub-u bârid ve meyl-üt tefevvuk ve hiss-i tarafdarlık ve vehmini bir asla irca' ile kendine özür göstermek, arzusuna muvafık olan zayıf şeyleri kavî görmek ve gayrın tenkisiyle kendi kemalini göstermek ve gayrı tekzib..." İzah?

Değerli Kardeşimiz;

"İltizam-ı hilaf ve taassub-u bârid ve meyl-üt tefevvuk ve hiss-i tarafdarlık ve vehmini bir asla irca' ile kendine özür göstermek, arzusuna muvafık olan zayıf şeyleri kavî görmek ve gayrın tenkisiyle kendi kemalini göstermek ve gayrı tekzib veya tadlil etmekle kendi sıdk ve istikametini ilân etmek gibi sefil ve süflî emirlerin menşei olan hubb-u nefis ile böyle makamlarda mugalata ederek çok bahaneler bulabilir."(1)

İltizam-ı hilaf: Haklı haksız her şeye muhalefet etme hastalığı. Olgun bir insan her şeye değil haksızlığa ve batıla muhalefet eder.

Taassub-u bârid: Soğuk taklitçilik hastalığıdır. Bir şeye körü körüne delil ve ispat olmadan tabi olmak taassuptur ve bu manevi bir hastalıktır.

Meyl-üt tefevvuk: İnsanlara üstünlük kurma hastalığıdır. Bu duygu çok tehlikeli olup insanı gurur ve kibre sürükler.

Hiss-i Tarafdarlık: Tarafgirlik hastalığıdır ki, insan daima delil ve ispatlar ışığında hakka tarafgir olmalıdır. Yoksa delil ve ispat olmadan sırf hissi bir saik ile tarafgirlik sergilemek doğru bir davranış değildir.

Vehmini bir asla irca' ile kendine özür göstermek: İnsan mesnedi ve delili olmayan kuruntu ve vehimlerini bir hakikat ve asılmış gibi görüp sonra kendini o konuda haklı ve mazur göstermesi doğru değildir.

Arzusuna muvafık olan zayıf şeyleri kavî görmek: Bir şeyi haklı ve kuvvetli görmek için kendi arzu ve isteğine uygun görmeyi yeterli görme hastalığıdır. Yani keyfime uyanı haklı ve kuvvetli, uymayanı haksız ve zayıf görme marazıdır. Halbuki bir şeyin kuvvetli olmasının ölçüsü insanın keyfi ve arzusu değil hak olmasıdır.

Gayrın tenkisiyle kendi kemalini göstermek ve gayrı tekzib veya tadlil etmekle kendi sıdk ve istikametini ilân etmek: Kendi kemalimi göstermek için başkalarını eksik göstermek, kendi doğruluğunu ispat etmek için başkalarını yalancı ilan etmek, kendini istikamet üzere göstermek için başkalarını sapkınlık ile itham etmek insafsız ve adi bir yaklaşım tarzıdır. Halbuki başkalarını suçlamadan itham etmeden de insan kemalini, doğruluk ve istikametini gösterebilir.

...gibi sefil ve süflî emirlerin menşei olan hubb-u nefis ile böyle makamlarda mugalata ederek çok bahaneler bulabilir: Yukarıda tek tek izah ettiğimiz manevi arıza ve hastalıkların hepsi insanın nefis sevgisi ve nefis düşkünlüğünden tevellüt ediyor.

(1) bk. Muhakemat, Birinci Makale (Unsuru'l-Hakikat), On Birinci Mukaddime.

İlgili ders videosu için tıklayınız:
- Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (13. Bölüm).

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü