İnsanda ilahlık hissi olabilir mi, Risalelerde bu konuda bilgi var mıdır?
Değerli Kardeşimiz;
"Eğer insan benliğine mizan nazarıyla bakarsa, kâinattan zihnine akıp gelen âfakî malûmatı kendi malûmatıyla, tasarrufat ve sıfât-ı İlâhiyeyi de kendi sıfâtıyla tasdik eder. Yine merciine iade eder. Ve bu sâyede 1 قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّٰيهَا ’daki 2 مَنْ şümulüne dahil olarak, bihakkın emâneti ifâ etmiş olur."
"Fakat kendisine müstakil nazarıyla bakmakla kendisini mâlik itikad ederse, 3وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسّٰيهَا ’nın şümulüne dahil olmakla emânetle hıyânet etmiş olur. Zira semâvat ve arzın, hamlinden korkarak imtinâ ettikleri cihet, ene’nin bu cihetidir. Çünkü, dalâletler, şirkler, şerler bu cihetten doğarlar. Eğer vaktiyle o ene’nin şiddetli bir terbiyeyle başı kırılmazsa büyür, insanın vücudunu yutar. Eğer milletin de enâniyeti inzimam ederse, Sâniin emrine karşı mübarezeye çıkar. Tam mânâsıyla bir şeytan olur. Sonra, halkı da kendisine kıyas eder, esbabı da o kıyasa dahil eder, büyük bir şirke düşer. El-iyâzü billâh!"
"Hülâsa: Ene, haddizatında bir hava, bir buhar gibi iken, verilen ehemmiyete göre mâyi haline gelir. Sonra ülfetle kalınlaşır. Sonra gaflet ve isyan ile öyle kalınlaşır ki, sahibini yutar. Halkı, esbabı da kendisine kıyas ederek Hâlıkın evâmirine mübarezeye başlar. Küçük âlemde, yani insanda ene, büyük insanda, yani kâinatta tabiata benziyor. İkisi de tâğutlardandır."(1)
İnsanı uluhiyet davasına götüren temel şey, enenin şerli yüzünün inkişaf ve inbisat etmesidir.
Ene hastalığını kabaca dört dereceye ayırabiliriz.
Enenin birinci derecesi, kişilerin emsallerine olan enaniyet ki, bu kalbi bir marazdır. Ve ene ağacının tohum halidir. Bu halde iken başı tevhit ve zikir ile ezilmez ise terakki ve tekamül ile gelişir en sonunda insanı yutacak bir şekle dönüşür. Tasavvuf ehli bu merhalede enenin başını ezmek için çok uğraşırlar.
Enenin ikinci derecesi, alim ve evliyalara olan enaniyet ki bu manevi bir sapkınlık ve dalalettir, ama küfür değildir. Bu ene ağacının fidanlaşma sürecidir. Bundan sonraki süreçler küfür hattına yaklaşmaktır. Ekser hodgam ve nefsi ile mağrur dalalet imamları bu sürecin mahsulleridir. Mutezile imamları gibi.
Enenin üçüncü derecesi, peygamberlere karşı olan enaniyettir ki bu küfür olan bir enaniyettir. Çekirdek olan enenin ağaç kıvamına yaklaşmış şeklidir.
Enenin dördüncü derecesi ve en son ve en dehşetli derecesi ise Allah’a karşı olan enaniyettir. Firavun'un enaniyeti buna örnek teşkil eder. Bu merhalede artık ene ağaç şekline gelip insanı bel etmiş ve bütün aza ve cihazları ene şekline dönüşmüştür. İnsan bu merhalede kendini İlah olarak görüyor. Kendince her şeye Rububiyet veriyor.
(1) bk. Mesnevî-i Nuriye, Şemme
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
