"Nasılki bir söz, maâni-yi saneviyye tesmiye edilen maksatları ile fikirleri bazen tenvir ya da karartması olduğu gibi; öyle de bir kelam, ‘maâni-i ûla’ tabir edilen tarz-ı ifadesi ve uslübunun sûretleri ile hisleri bazen tenzih..." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"S: Ecnebîlerden gelmiş olan o hiss-i husûmet (yani dine karşı) İslâm âleminde cay-ı kabul görmemiş ise, bize bu derece sirayetinin sebebi nedir?"

"C: Nasılki bir söz, maâniy-ı saneviyye ile edilen maksatları ile fikirleri bazen tenvir ya da karartması olduğu gibi; öyle de bir kelam, 'maâni-i ûla' tabir edilen tarz-ı ifadesi ve uslübunun sûretleri ile bazen tenzih ya da kirletmesi vaki oluyor."(1)

Sarf edilen bir sözün ilk anlamı sözü sarf edenin kontrol ve iradesine tabi olduğu için, sözü sarf eden bu ilk anlamdan sorumludur. Ama sarf edilen sözün ikinci anlamı hususunda sözü sarf edenin kontrol ve iradesi söz konusu olmayabilir. Bu yüzden sözü sarf eden birisi, sözün yan ve ikinci anlamlarından sorumlu değildir.

İkinci anlamlar bazen zihinleri aydınlatırken bazen de karartabilir. Yani sözcüğe bağımlı olarak gelen ikincil anlamlar insan zihninde olumlu ya da olumsuz etkiler bırakabilir. Bu, sözü sarf edenin sorumluluğunda değildir.

Ama sözcüğün birinci anlamı tamamen sözü sarf edenin kontrolünde ve sorumluğundadır. Birinci anlamında şöyle bir hatası ya da sevabı olabilir; sözü sarf eden kişinin üslup ve tarzı anlama hizmet edecek şekilde ise olumlu sonuçlar alırken, üslup ve tarz olumsuz ise sonuç da olumsuz olacaktır.

Olumlu bir söz sarf etmek kadar, sözün nasıl sarf edildiğinin de önemi bulunuyor. Yani anlam güzel, üslup çirkin ise, muhatabın hisleri bundan olumsuz bir şekilde etkilenebiliyor. Bu durumda muhataba tam ve olumlu etki edebilmek için hem anlamın hem de üslubun güzel olması gerekiyor. Doğru bir söz eğri bir üslup ile ifade edilirse, sonuç alınamaz. Doğru söze doğru üslup gerekiyor. Evet, Şems-i Tebrizi'nin dediği gibi; “Sözü süz de söyle, gönlü bulandırmasın. Sözü diz de söyle, kulağa inci diye takılsın.”

(1) bk. Asar-ı Bediyye, Hutbe-i Şamiye, Teşhis-ül İllet, İttihad Yay., İstanbul 2002, s. 478.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü