"Evvela, Zülkarneyn’in mağrip tarafına seyahati, şiddet-i hararet zamanında ve bataklık tarafına ve Güneş'in gurup avanına ve..." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Kur’an-ı Kerim’in en mühim hassası, bir kelamda çok manalara ve vecihlere işaret ve delalet edecek matvi (dürülmüş) inceliklerinin bulunmasıdır.

Zülkarneyn’in kim olduğu ve hangi kavimden olduğu ihtilaflı bir konudur. Kur’an'da övgü ile bahsedildiği için, veli mi nebi mi olduğu da âlimler arasında ihtilaflıdır. Ama ihtilaflı olmayan cihet, onun güçlü bir ordu ile dünyanın doğusuna ve batısına hükmettiği, dünyanın muhtelif yerlerine gidip adaleti temin ettiğidir.

Zülkarneyn’in Afrika’nın tamamını istila etmesini şu ayet-i kerimelerden anlıyoruz.

"(Ey Muhammed), sana Zülkarneyn'den soruyorlar. De ki: Size ondan bir hatıra okuyacağım. Biz yer yüzünde onun için sağlam bir mekân ve orada istediği gibi hareket edeceği yönetim hürriyeti hazırladık ve kendisine (muhtaç olduğu) her şeyden bir sebep verdik (ulaşmak istediği her şeye ulaşmanın yolunu, aracını verdik). O da (kendisini batı ülkelerine ulaştıracak) bir yol tuttu. Nihayet Güneş'in battığı yere ulaşınca, onu, kara balçıklı bir gözede batar buldu. Onun yanında bir kavim buldu. Bunun üzerine biz: Ey Zülkarneyn! Onlara ya azap edecek veya haklarında iyilik etme yolunu seçeceksin, dedik." (Kehf, 18/83-86)

Özellikle bu ayetin; “Nihayet Güneş'in battığı yere ulaşınca, onu, kara balçıklı bir gözede batar buldu.” ifadelerinden, Zülkarneyn’in Afrika kıtasına ulaşıp oraları da istila ettiği anlaşılıyor. Bu ayette Güneş'in batışı bir teşbih ile ifade edilmiştir. Güneş'in battığı ve kara balçıklı göze ifadeleri coğrafi olarak Afrika kıtasına işaret ediyor.

Kara balçıklı bir göz ifadesini Üstad Hazretleri şu şekilde tefsir ediyor:

"Malumdur ki, görünen hareket-i şems zahiridir ve küre-i arzın mahfî hareketine delildir, onu haber veriyor. Hakikat-i gurup murad değildir. Hem çeşme, teşbihtir. Uzaktan, büyük bir deniz, küçük bir havuz gibi görünür. Hararetten çıkan sis ve buharlar ve bataklıklar arkasında görünen bir denizi, çamur içinde bir çeşmeye teşbihi ve Arapça hem çeşme, hem Güneş, hem göz manasında olan ayn kelimesi, esrar-ı belagatçe gayet manidar ve münasiptir."

"Zülkarneyn'in nazarında uzaklık cihetiyle öyle göründüğü gibi, Arş-ı Âzamdan gelen ve ecrâm-ı semaviyeye kumanda eden semavi hitab-ı Kur'ani, bir misafirhane-i Rahmaniyede sirac vazifesini gören musahhar Güneşi Bahr-i Muhit-i Garbî (Atlas Okyanusu) gibi bir çeşme-i Rabbânîde gizleniyor demesi, azametine ve ulviyetine yakışıyor ve mucizâne üslubuyla denizi hararetli bir çeşme ve dumanlı bir göz gösterir ve semavi gözlere öyle görünür."

"Elhasıl: Bahr-i Muhit-i Garbîye 'çamurlu bir çeşme' tabiri, Zülkarneyn'e nisbeten uzaklık noktasında o büyük denizi bir çeşme gibi görmüş. Kur'an'ın nazarı ise her şeye yakın olduğu cihetle, Zülkarneyn'in galat-ı his nev'indeki nazarına göre bakamaz. Belki Kur'an semavata bakarak geldiğinden, küre-i arzı kâh bir meydan, kâh bir saray, bazen bir beşik, bazen bir sayfa gibi gördüğünden, sisli, buharlı, koca Bahr-i Muhit-i Atlas-ı Garbîyi bir çeşme tabir etmesi, azamet-i ulviyetini gösteriyor."(Lem'alar, On Altıncı Lem'a.)

Hülasa olarak, Zülkarneyn Hazretlerinin Atlas okyanusunun üzerinde güneşin batışını seyretmesini ayet “Nihayet Güneş'in battığı yere ulaşınca, onu, kara balçıklı bir gözede batar buldu.” ifadeleri ile tasvir ediyor. Ve bu tasvirin içinde remzi olarak Afrika kıtasının coğrafi özelliklerine vurgu yapılıyor. Müfessirler de bu remzi ifadelerden Afrika kıtasının Zülkarneyn tarafından istila edildiği manasını çıkarıyorlar.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü