Felsefe okumak günah mı? Felsefenin ortaya çıkış sebepleri nedir? Neden felsefecilere günahkâr gözüyle bakılmaktadır? Filozofların düşünce tarzlarını benimsemenin mahzuru var mı?
Değerli Kardeşimiz;
Felsefeyi tek bir açıdan ele alıp hakkında bir hükme varmak doğru bir yaklaşım olamaz. Birçok risalede geçen “felsefe” kelimesiyle, bir sosyal bilim dalı olan felsefeyi birbiriyle karıştırmamak gerekiyor. Risalelerde felsefe kelimesi, “kâinattaki varlıklara ve hâdisata vahy-i semaviyi hiç nazara almadan, sadece aklı esas alarak bakma” mânasında kullanılmaktadır.
Felsefenin bakış açısı ise tamamen dünyevîdir ve menfaat esasına dayanır. Yani ehl-i felsefe için güneşin nasıl hârika bir İlâhî sanat olduğu değil, insanlara ne gibi faydalar temin ettiği ehemmiyetlidir. Her iki bakış açısının meyveleri de birbirinden çok farklı olur.
Eşyanın hakikatini ve hikmetini araştıran felsefe elbette faydalıdır. Zaten felsefe hikmet manasında kullanılmaktadır.
Risalelerde, “hikmet-i fenniye ile hikmet-i felsefe” aynı mânada kullanılmaktadır. Eşyanın taşıdığı hususiyetleri ve onlardan istifade etme yollarını ortaya koyan bütün aklî ilimler “felsefe” olarak ifade edilmiş oluyor.
Burada şöyle bir incelik de olabilir: Bir fen âlimi, kâinattaki hâdiselerin hikmet yönünü kendi aklınca değerlendiriyor ve bunlara şahsî izahlar getiriyorsa, onun yaptığı da bir çeşit felsefedir.
Üstad Hazretleri bir risalesinde “ilm-i hikmet dedikleri felsefe” şeklinde bir ifade kullanır. Üstad'ın hikmet saymadığı ve karşı çıktığı felsefe, varlık âlemi hakkında, “Yaratıcıyı hiç nazara almadan ve dikkatleri O’nun hikmet ve rahmetine hiç çevirmeden” verilen fen bilgileridir.
Yoksa, bu âleme “kitab-ı kâinat” diyen, ondaki kanunları “şeriat-ı fıtriye”, mahlûkatı ise “kelimat-ı kudret” olarak nazara veren bir Üstad'ın, fen ilimlerine karşı olması düşünülemez.
Yukarıdaki bakış açısı, hiç şüphesiz Üstadımızın Emirdağ Lâhikası'nda geçen aşağıdaki tespitlerin bir yansımasından başka bir şey değildir. Bu tespitler zâviyesinden baktığımız takdirde, neden felsefenin bazen müsbet ve bazen de menfi bir şekilde anlaşıldığını idrak etmiş oluruz.
"Risale-i Nur'un şiddetli tokat vurduğu ve hücum ettiği felsefe ise mutlak değildir. Belki muzır kısmınadır. Çünkü felsefenin hayat-ı içtimaiye-i beşeriyeye ve ahlak ve kemâlat-ı insâniyeye ve san'atın terakkiyatına hizmet eden felsefe ve hikmet kısmı ise, Kur'ân ile barışıktır. Belki Kur'ân'ın hikmetine hâdimdir, muâraza edemez. Bu kısma Risale-i Nur ilişmiyor."
"İkinci kısım felsefe, dâlalete ve ilhâda ve tabiat bataklığına düşürmeye vesile olduğu gibi, sefahet ve lehviyat ile gaflet ve dâlaleti netice verdiğinden ve sihir gibi harikalarıyla Kur'ân'ın mucizekâr hakikatleriyle muâraza ettiği için, Risale-i Nur ekser eczâlarında mizanlarla ve kuvvetli ve bürhanlı muvâzenelerle, felsefenin yoldan çıkmış bu kısmına ilişiyor, tokatlıyor, müstakim, menfâattar felsefeye ilişmiyor."(1)
Kur'an ile barışık olan felsefe ve hikmet doğrudan dinin sahasına müdahale etmeyip tamamen insanlığın faydasına çalışan ilim dalları şeklinde tarif edilebilir.
Sosyoloji, Psikoloji, Siyaset, Pedagoji, Edebiyat, Kriminoloji, Astronomi, Fizik, Kimya, Biyoloji, Coğrafya, Tarih, Çocuk Gelişimi, Matematik, Geometri, Tıp, İktisad gibi bütün ilim dalları bunlara misal olarak gösterilebilir.
Bu ilim dalları batıl ve ideolojik felsefî bir bakışa âlet edilirse, zararlı hale gelir. Yoksa bu ilim dalları çok faydalı ve hayırlıdır. Mesela bir dönem biyoloji dalı evrim teorisine alet edilip insanların soyunun maymundan geldiği iddia edildi. Bu batıl ve esassız fikir Kur’an’ın ilk insanın yaratılışı hakikati ile asla bağdaşmaz.
Müsbet ilim dalları hayra da şerre de eşit mesafededir; mühim olan bu ilimlerin nerede ve nasıl kullanıldığıdır. Mesela ilm-i siyaset, devletin ve milletin huzur ve saadeti, terakki ve menfaati için de istimal edilir, kargaşa ve ifsad için de. Ateş, ısınmak ve yemek pişirmek için kullanılırsa hayır olur, kundaklama ve orman yakmada kullanılırsa şer olur. Bütün ilim dalları da böyledir.
(1) bk. Emirdağ Lahikası-I, 134. Mektup.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü