"Hakaik-i Nisbî" ile "Hakaik-i Sâbite" ne demektir?

Değerli Kardeşimiz;

Hakaik-i Sâbite: Sabit ve değişmez olan her şey demektir. İnsan, koyun, çiçek, sıcak, cemâl ve benzeri gibi her bir esmâ da birer sâbit hakikattır. Zaten bütün sabit hakaik, Esmânın tecellisidir.

Hakaik-i Nisbiye: Hakikatte varlığı olmayıp, bir başkasına nispet edilen demektir. Büyük-küçük, sağ-sol, ön-arka, üst-alt birer nisbî emirdir. Bunların hiç biri mahlûk değildir.

"Sağ kol" dediğimizde kendimize nispeten konuşuruz. Aynı kol karşımızdaki insan için sol tarafa düşmüştür.

Apartmanın ikinci katı birincinin üstünde, ama üçüncünün altındadır.

Kaya, çakıldan büyüktür ve her ikisi de mahlûktur, ama "büyük" diye bir mahlûk yoktur. Nitekim o büyük dediğimiz taş, dağa nispet edildiğinde küçük olur.

Aynı hakikatin farklı mertebede tecellileri var. Bunlar da birbirine nispeten daha kâmil veya daha nakıs olurlar. Nur Külliyatı’nda, "Hakaik-i nisbiye ile tanelerin sümbül" olduğu ifade edilir.

Güzellik bir hakikattır, çirkinliğin müdahalesi ile güzellikte mertebeler meydana gelir. Hayır da bir hakikattir, bundaki mertebeler de şerrin müdahalesi ile ortaya çıkar.

“Şerler, kubuhlar, noksanlar ise; hüsünlerin, hayırların, kemâllerin arasında görülmeyecek kadar dağınık ve cüz’iyet kabilinden tebeî olarak yaratılmışlardır ki; hayırların, hüsünlerin, kemâllerin mertebelerini, nev’lerini, kısımlarını göstermeye vesile olsunlar ve hakaik-i nisbiyenin vücuduna veya zuhuruna bir mukaddeme ve bir vâhid-i kıyasî olsunlar.”(İşaratü’l-İ’caz, Fatiha Suresi Tefsiri)

Konunun bir başka yönü de şudur:

Bir şahsın herkesçe bilinen bir hakikati vardır. Bu şahıs, birinin oğlu, bir diğerinin babası, bir başkasının yeğeni, daha başkasının torunu, bir müessesenin müdürüdür, bir şirketin danışmanıdır… Böylece bir tek hakikat, nispetlere döküldüğünde binlere çıkmış olur.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü