İrademiz Mahluk mudur?

Değerli Kardeşimiz;

İrade-i cüz’iyye hususunda dikkat edilecek önemli nokta şunlardır:

İnsan, imtihana tabi tutulabilmesi için, cüz-i iradeye sahip olması gerekir.

Bu cüz-i iradenin, mahluk olup olmama mevzuu ihtilaflıdır.

Eşâri'ye göre; irade-i cüz’iye mahluktur ve mevcuttur. Ancak bundaki tasarruf mahluk değildir ve kulun tensibine bağlıdır.

Maturudi’ye göre ise; cüz-i irade mahluk değildir ve iradedeki tasarruf tamamen kula aittir.

Burada, farklı fikir ve kanaatlerin sebebi, Ehl-i sünnet mezhebinin itikatta imamları olan, her iki imamın farklı düşünceleri kabul etmeleriyle alakalıdır. Her iki imamın da fikirleri itikaden doğrudur. Her hangi bir kimse, iki imamın görüşünden birini tercih edip, iradeye o açıdan bakabilir. Bunun kader anlayışına muhalif bir tarafı yoktur.

Nitekim nakledilen zevatın bazıları Eşâriyi, bazıları da Maturidi'yi tercih etmişlerdir.

Buraya kadar olanı, kader meselesinin teknik boyutudur. Her iki imam, bu teknik meselede farklı görüşler ifade etmesine rağmen, bir noktada ittifak etmişlerdir; o da insanın tasarruf edebileceği bir şeyin bulunmasıdır. Bunda ittifak vardır.

Her iki imam arasındaki ince fark şudur:

İmam-ı Eşâri; iradenin mevcut ve mahluk olduğunu, tasarrufunun tamamen kula ait olduğunu kabul ediyor. Bu tasarrufu, itibari olarak kabul ediyor.

İmam-ı Maturidi ise; cüz-i iradenin tamamını mahlûk ve mevcut kabul etmiyor. Bu sebeple Allah’a vermeyip, kula veriyor. Bu iradenin tamamını, itibâri olarak değerlendiriyor.

İşte bizim dikkat edeceğimiz nokta, her iki imamın da mevcut ve mahlûk kabul etmediği ve bu sebeple Allah’a vermeyip, varlığını kula verdiği noktadır.

İşte bu nokta, birinde iradenin tamamıdır, diğerinde ise iradenin sadece tasarrufatıdır.

Dolayısıyla Ehl-i sünnetin irade konusunda telakkileri arasında fazla bir fark yoktur.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü