"İranîler tazyikatından kurtulamayan istibdad sırrıyla ve şöhret kuvvetiyle İranîlerin mefahirini gasp ve gàrât ederek büyülttü." cümlesini izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Eğer istersen hayâlât-ı acemâne içinde perverde olan Rüstem-i Zâl'in timsal-i mânevîsine bak, gör, ne ucubedir! Zira, şecaatle müştehir olduğundan ve hiç İranîler tazyikatından kurtulamayan istibdad sırrıyla ve şöhret kuvvetiyle İranîlerin mefahirini gasp ve gàrât ederek büyülttü."(1)

Buradaki "istibdat" kavramı, şöhretin hayalin üzerindeki gerçekliği aşan baskısı anlamına geliyor. Ki bu tarz baskılar her toplumlarda olmuş ve oluyor, İranlılara mahsus değildir. Her toplumun mitolojik karakterleri ve hikayeleri bunun en somut göstergesidir.

Mesela, Türklerin Tarkan, Kara Murat, Oğuz Kağan vesaire mitolojik karakterleri İranlıların Zaloğlu Rüstemleri ile aynıdır.

Her toplumun karakterinde abartma ve hayalin karşı konulamaz bir baskısı ve tazyiki vardır. Her kavim kendi milli seciyelerini ve meziyetlerini böyle hayali karakterlerde abartılı bir şekilde tasvir eder.

Yunanlıların Herkül'ü ve Aşil'i, İranlıların Rüstemi kahramanlıkta olduğu gibi, Nasrettin Hoca da nüktedanlıkta bütün bir milletin nükteleri ona hamledilerek şişirildi.

Zihin ve mantık, toplumun bu baskısı ve zorbalığı karşısında zamanla yenik düşer ve hurafeler buradan çıkar. Günümüzde felsefi ve bilimsel düşünceler kısmen bu mitolojik bakışları tadil etmiştir.

"Şöhret bir müstebittir; sahibine mal eder başkasının malını. Meşhur Hoca Nasreddin letâifi içinde, zekâtı, asıl malı. (yani onda biri)

Rüstem-i Sistanî, onun hayal-i şanı garet etti bir asır mefâhir-i İran’ı. Gasb ve garetle şişti o namdar hayali, hurâfâta karıştı, attı nev-i insanı."(2)

Dipnotlar:

(1) bk. Muhakemat, Birinci Makale (Unsur-u Hakikat), Dördüncü Mukaddime.
(2) bk. Sözler, Lemeat.

İlgili ders videosu için tıklayınız:
Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (5.Bölüm)

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü