"İstidad-ı fıtrinin hariçte derece-i kuvvetini izharla, mümkünü vaki suretinde göstererek, nefsi zecr eder." cümlesini devamıyla izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Kim bir cana kıymamış veya yeryüzünde fesat çıkarmamış birisini öldürürse, bütün insanları öldürmüş gibidir. Kim de birisini diriltirse, bütün insanları diriltmiş gibi olur." (Mâide, 5/32)

"İkincisi: İstidad-ı fıtrinin hariçte derece-i kuvvetini izharla, mümkünü vaki suretinde göstererek, nefsi zecr eder. Demek, o damar-ı gadir ve isyan çekirdeği, güya bilkuvveden bilfiile çıkıp, imkânatı vukuata inkılap ederek, müstaid olduğu semeratı verip, bir şecere-i zakkum suretinde hayalin nasbü'l-aynına vaz eder, ta matlub olan teneffür ve inzicarı, nefsin dibine kadar işletilsin. İrşadî belagat böyle olur." (Sünuhat, Kur'an'da Mübalağa, Mücazefe Yoktur.)

Bu ayetin zahiren mübalağa içerdiği ve belagat kaidelerine aykırı olduğu iddia ediliyor. Ve Üstad Hazretleri de bu ayetin ayn-ı belagat içinde mükemmel ve ince manalara işaret ettiğini maddeler hâlinde izah ediyor.

Evet, insanın potansiyel olarak cinayet kabiliyeti bütün insanlığı yok edecek kadar geniş ve tehlikelidir. Nitekim bugün teknoloji bu ince manayı daha bariz bir şekle getirmiştir. Hitler, Mussoloni, Stalin, Netenyahu gibi zalim kâfirler tekniğin de yardımı ile milyonlarca insanın öldürülmesine sebebiyet vermiştir. Demek ayetteki “bütün insanları öldürmüş gibidir” ibaresi mübalağa değil aynı hakikattir.

Ayrıca ayet mümkün olan bir şeyi vaki yani olmuş gibi göstererek, insanı bu dehşetli günahtan ve isyandan zecr ediyor, yani o çirkin ve zulümlü cinayet fiilinden nefret ettirip uzak tutturuyor ki bunda belagatin ince ve latif bir güzelliği bulunuyor.

İnsan zakkum ağacının acılığını ve çirkinliğini çekirdekte göremez, çünkü çekirdek ince hatlarla yazılmıştır, herkes o inceliği göremeyebilir. Ama bu çekirdek belagatin ustalığı ile ağaç gibi tasvir edilirse, o zaman herkes cinayetin o dehşetli neticesinden ürker ve nefret edebilir.

Ayrıca bir insan bütün insanlık kadar kıymetlidir. Allah'ın kudretine göre bir insanı yaratmak ile bütün insanlığı yaratmak aynı olduğu gibi, Allah'ın adaleti ve hukuku yanında bir insan ile bütün insanlık fark etmez. Bir millet için -şahsın rızası yoksa- bir şahıs feda edilemez. Bu adalet-i mahzanın bir kaidesidir.

Öyle ise ayette mübalağa değil muazzam bir belagat bulunuyor. Çünkü ayet cinayet çekirdeğindeki mahfi çirkinliği ve acılığı ağaç suretinde tasvir etmiş ve her insanın nazarına takdim etmiştir. Hakikaten “irşadî belagat" böyle olur.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü