"Madem acz, zata arız olamaz. Bilbedahe, o zatın lazımı olan kudrete tahallül edemez. Madem acz, kudretin içine giremez. Bilbedahe o kudret-i zatiyede meratip olamaz..." Kudret-i zatiyede meratip olamamasını açıklar mısınız?
Değerli Kardeşimiz;
Devamında şöyle buyruluyor:
"Çünkü her şeyin vücut meratibi, o şeyin zıtlarının tedahülü iledir. Hararetteki meratip, bürudetin tahallülü iledir. Hüsündeki derecat, kubhun tedahülü iledir. Ve hakeza, kıyas et."(1)
Zati kudret ancak Allah’ın ezelî kudretidir ve onda meratib olmaz. Yani zerreyi yaratmasıyla Güneş'i yaratması arasında bir zorluk veya kolaylık mertebesi söz konusu değildir. Her ikisini de aynı kolaylıkla yaratır.
Mahluk kudretlerinde ise mertebeler söz konusudur. Çünkü mahluk kudreti zati değildir, Allah’ın yaratmasıyla meydana gelmiştir, bir başlangıcı ve sonu vardır.
Bir şeyi yapmak için faraza yüz birim, diğer bir şey için iki yüz birim, daha başkası için bin birim kuvvet harcamamız gerekiyorsa, burada mertebeler ortaya çıkar. Birinciye daha az, ikinciye ondan daha fazla, üçüncüye ise en fazla kuvveti harcarız. Cenâb-ı Hakk’ın icraatında böyle bir şey söz konusu olmaz. Zira kudret zati ve nihayetsiz olduğundan her şeyin yaratılması "kün" emriyle, yani ilahi iradenin o işin yapılmasına yönelmesiyle hemen gerçekleşir. Bu emrin verilmesinde azla çoğun, küçükle büyüğün farkı yoktur. Olsaydı mertebe ortaya çıkardı; birinciler daha kolay ikinciler daha zor yaratılırdı.
Matematikte bir sonsuz kavramı vardır. Bu kavram izah edilirken "sonsuzdan hangi sayıyı çıkarsanız geriye yine sonsuz kalır" denir; sonsuzdan on da çıkarsanız, on milyon da çıkarsanız geriye sonsuz kalır. Aslına bakarsanız bu ifade yanlıştır, ama konunun anlaşılması için bu yanlış bilerek işlenir. Yanlıştır, çünkü sonsuzdan bir şey çıkmaz. Çıksaydı sonsuz olmazdı ve onda da mertebeler olurdu, küçük bir rakam çıkarılınca sonsuzda az bir eksilme olurdu, büyük bir sayı çıkarılınca eksilme daha fazla olurdu.
İşte "Allah’ın kudreti sonsuzdur." dediğimizde de şunu söylemiş oluyoruz: Allah’ın kudretinde eksilme olmaz. Ne kadar varlık yaratsa, o kudret yine aynıdır, hiçbir değişikliğe uğramaz. Bu ise kudretin icraatında mertebelerin olmaması demektir. Yani küçük şeylerin yaratılmasında az kudret, büyük şeylerde çok kudret harcanıyor değildir. Zira kudrette harcama olsaydı eksilme de olurdu. Ne kadar şey yaratılırsa yaratılsın kudret aynı kudrettir. Onda mertebelerin bulunmaması bu hakikati ders vermektedir.
1) Sözler, Yirmi Dokuzuncu Söz, İkinci Maksat.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
