"Sebr" ve "Taksim" ne demektir?

Değerli Kardeşimiz;

Sebr: Kelime olarak denemek, imtihan etmek manalarına gelir. Kuyunun derinliğini anlamak için yoklamak gibi. Sebrin en mühim manası; ispatlanacak şeyin dışındaki muhtemel ve mümkün hallerini inceleyip tetkik ettikten sonra, onları ayıklayıp saf dışı etmektir. Muhtemel ve mümkün manalar ayıklandığı ve saf dışı bırakıldığı zaman, asıl ispat edilmesi istenen hal ve durum sabitlik kazanır.

Taksim: Kelime olarak bölme, parçalara ayırma manalarına gelir. Bu delildeki manası ise; ispat edilecek şeyin mümkün ve muhtemel her durumunu sınıflandırıp tasnif ettikten sonra, sebr etmek yani parçalara ayrılmış her bir imkân ve ihtimali incelemek ve hakikatini beyan etmek manalarına geliyor.

Sebr ve taksim: Mantıkta bir ispatlama tarzı ve usulüdür. Bu iki kelime beraber kullanıldığı gibi, "delil-i taksim, delil-i münkasım" gibi tabirlerle de söylenir. Bu ispatlamada bir şeyin aslında bulunan vasıflar, illet olmaktan birer birer ibtal edildikten sonra, tam illet olmaya elverişli olan tespit edilir.

Mesela; Peygamber Efendimiz (asv)'in muhtemel ve mümkün olan bütün menfi ve müspet sıfatlarını taksim ettikten sonra, taksim edilen bu menfi sıfatların imkânsızlığını sebredip yani tahkik ve tetkik ile ortaya koyup ispat edildiği zaman, onun müspet ve mükemmel sıfatları sabitlenip ispat edilmiş olur.

"O doğru veya -hâşâ-yalancı bir insandı", hükmü taksim oluyor, bu iki halden başka da bir hal olmayacağına göre bu sıfatlardan O’nun yalancı olmasının imkânsızlığı ispat edildiği zaman, O’nun doğru bir insan olduğu sabitlenmiş ve ispatlanmış oluyor. Bu misali diğer hususlarda da tatbik edebiliriz.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü