"Yani, ihata edilen cüz'iyat ve küll ve külliyatın içinde bulunan fertler ve tohumlar ve çekirdeklerin, ihata eden büyük külliyata nisbetleri,.." İzah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
"Yani, ihata edilen cüz'iyat ve küll ve külliyatın içinde bulunan fertler ve tohumlar ve çekirdeklerin, ihata eden büyük külliyata nisbetleri, güya küçücük nümune ve gayet ince yazıyla çok küçük kıtada yazılmış aynı küll ve külliyatın misalleridir. Öyleyse, ihata eden külliyat, o cüz'iyat Hâlıkının kabzasında ve tamamen tasarrufunda bulunmak lâzımdır. Tâ, ilminin mizanlarıyla ve ince kalemleriyle o büyük muhitin kitabını, o çok küçücük yüzer kıtalarda, defterlerde derc edebilsin." (1)
Cüz-Küll: Küll, bütündür, cüz ise bütünün bir parçasıdır. Cüz, küllün bütün özelliklerinden sadece bir tanesini üzerinde barındırır. Mesela; insan bir külldür, yani bütündür, parmak ise bu küllün bir parçasıdır. İnsan denilince bütün azalar ve özellikleri akla gelir; ama parmak denildiği zaman, sadece parmak ve kendine mahsus özelliği akla gelir. Cüz-küll ilişkisinde, parça-bütün ilişkisi hakimdir, parça ile bütün arasında rabıta ve bağ zayıftır.
Cüzi- Külli: Cüzi, küllinin küçültülmüş bir modelidir. Küllide ne varsa, hepsi cüzide de vardır. Cüzi ile külli, keyfiyeten aynı, kemiyeten farklıdır. Küllide azametli ve haşmetli olan meseleler, cüzide de aynen; ama küçültülmüş ve mütevazi olarak vardır. Cüziye bakarak külli hakkında fikir edinilebilir. Mesela; insan cüzi iken, insanlık küllidir. İnsanlıkta ne varsa aynısı insanda da vardır. İnsan ile insanlık arasında sadece kemiyet farkı vardır.
Tohumlar, bütün kâinattan ve küllî unsurlarından süzülüp yaratılan harika birer mu’ciz-nüma san’attırlar. Kâinatın umumunda ve küllî unsurlarında, büyük ve azametle yazılmış tevhid yazıları ve tecelliler, çekirdek ve tohumda da yazılmıştır. Çekirdek ve tohumlar kâinatın bir küçük numunesi, modeli gibi harika san’atlara mazhar olmuştur.
Öyle ise kâinatın Rabbi kim ise, aynı şekilde çekirdek ve tohumların da Rabbi O'dur. Kâinatı hangi isim ve sıfatlar kuşatmış ise, çekirdek ve tohumları da kuşatmıştır. Kâinatta hangi isim ve sıfatlar işleyip icra ediyorsa, aynı isim ve sıfatlar çekirdek ve tohumlarda da işleyip icra ediyorlar.
Çekirdek ve tohumlar da aynı şekilde kâinatın Rabbini tavsif ediyor. Yani çekirdekteki o muazzam, ince ve latif yazılar; ancak bütün kâinatı ihata eden muhit sıfatlar ve isimlerle çizilebilir. Öyle ise san’at ve eser noktasından, kâinat nasıl çekirdek ve tohumları kuşatmış ise, aynı şekilde çekirdek ve tohumlar da kâinatı ihata etmiştir. Her ikisini külliyet ile ihata eden ise; Allah’ın isim ve sıfatlarıdır.
Ek bilgi için tıklayınız:
- "Cüz cüz'i" ve "küll külli" kavramlarını açıklar mısınız?
(1) bk. Şualar, On Beşinci Şua.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
