"Âdetullah namı altında ve küllî iradeler" ifadesini nasıl anlamalıyız, çoğul eki kullanılmasının hikmeti nedir?
Değerli Kardeşimiz;
Küllî İrade: Her şeyi kuşatan, hiçbir şeyin eksik kalmadığı irade demektir. Yani, Allah’ın iradesi ezelî, ebedî ve mutlak olduğu için, her şeyi ihata etmiştir. Hiçbir şey O’nun iradesinin haricinde kalamaz, demektir. İradenin olması çokluğu değil, iradenin her şeyi kuşatması mânasındadır.
İnsanın iradesi cüz’îdir; bir anda ancak bir işe taalluk edebilir.
Bu âlemde birbirinden farklı nice fiiller birlikte icra edilirler. Her an mikroplar âleminden, bakterilerden, al ve akyuvarlardan, böceklerden, kuşlara, insanlara varıncaya kadar nice canlılar ölümü birlikte tadıyorlar. Onların yerleri ise boş kalmıyor. O an içinde, bir o kadar, hatta daha fazla varlık dünyaya geliyor.
Yine sayısını bilemeyeceğimiz kadar çok canlı hastalanırken, bir o kadarı da şifâ buluyor.
Her biri bir İlâhî ismin tecellisini gösteren böyle sonsuz ve birbirinden farklı, hatta çoğu zaman birbirine zıt fiilleri birlikte icra etmek, ancak iradesi küllî olan Cenab-ı Hakk’a mahsustur.
İşte insan o cüz’î iradesini ölçü tutarak, aczine, noksanlığına bakarak, bu sonsuz icraatları hayret ve hayranlıkla düşünür; imanı kemâle erer.
Küllî irade tabiri insan için kullanılamaz. Farklı olarak şu şekilde bir izah da yapılmıştır:
"İrade bir şeye teksif edilmeden evvel imkân yönüyle küllîdir; fakat bir şeyi yapmayı irade ettikten sonra, irade cüz’îleşiyor." Yani bir insanın konuşabileceği şeyler sonsuz denecek kadar çoktur, o noktada küllîdir. Ama konuşmaya niyet ettiği zaman iradesi ancak bir tek kelimeye yeteceğinden cüz'îleşiyor.
Kanaatimizce burada söylenecek şeylerin küllî olması irade yönüyle değil, düşünce veya hayal yönüyledir.
"Âdetullah altında" tabiri, Allah’ın iradesinin istikrar ve istimrarına bakıyor. Yani kâinattaki kanunların devamlılığı ve bekası, sünnetullah ve âdetullah şeklinde tasvir edilmiştir. Bu âdetullah ve sünnetullah kanunları altında hükmeden, yine Allah’ın ezelî iradesidir.
Hülasa olarak; külliyet, iradenin çokluğuna değil, eşyanın çokluğuna bakıyor.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
