"Enbiyanın ekseri Şarkta ve hükemanın ağlebi Garpta gelmesi kader-i ezelînin bir remzidir ki, Şarkı ayağa kaldıracak din ve kalbdir, akıl ve felsefe değil." ifadesinde akıl ve felsefenin bir kenara atılması söz konusu mudur?

Değerli Kardeşimiz;

Risale-i Nur'da geçen bu gibi ifadelerle akıl ve felsefe bir kenara atılmıyor, din ve kalbe tâbi olmaları nazara veriliyor. Felsefeciler; hayatın gayesini, aklın fonksiyonlarını, kâinatın ve içindeki hâdiselerin mânalarını, Yaratıcıyı hiç düşünmeden, sadece kendi akıllarına göre te’vil etmekle hataya düştükleri gibi, fen sahasındaki ilim adamları da bu kâinat kitabını aynı gafletle değerlendirdiklerinde benzer bir hataya düşerler.

Felsefe, aklı esas alan bir düşünce metodudur. Filozoflar, kâinatta olup biten bütün hâdiseleri sadece akılla anlamaya çalışırlar. Akıl, ancak vahyin ışığında hakikate ulaşabilir. Vahye tâbi olmayan filozofların hiç birisi kâmil mânada doğru ve sağlam bir itikada ulaşamamış, taklitten öteye geçememişlerdir. Vahye tâbi olan avam bir mü’minin imanı, felsefe ve akla tâbi olmuş dâhi filozoflardan daha sağlamdır. Bu yüzden Üstad, "İbn-i Sina gibi filozoflar meslek itibari ile âdi bir mü’min derecesine çıkamıyor" diyor.

Yıldız böceği, küçük ışıkçığına itimad edip güneşin ışığına meydan okuduğu için, zifiri karanlığa mahkûm olmuştur. Aynı şekilde sadece aklına güvenen ve her şeyi akılla halletmeye çalışan filozoflar da vahiy güneşinden istifade etmeyip, kendi kafa fenerlerine itimat ettikleri için, kâinat karanlığı içinde taklidî bir imanı zor elde etmişlerdir.

Bir insan ne kadar zeki, kabiliyetli, temiz, ince anlayışlı, ilim ve irfanda ileri olursa olsun yine de vahye ve peygambere muhtaçtır. İnsan, sadece aklını kullanmakla varlıkları tanır ve vazifelerini bilir; fakat onların yaratılış gayelerini, tesbih ve ibadetlerini anlayamaz. Tevhid akidesi, hakikat-ı eşya, insanın ve kâinatın yaratılış gayesi gibi ulvî hakikatler, ancak vahiy ile bilinir. Hem bu kâinatın ve insanın yaratılışındaki âli maksatlar ve ilahî hikmetler ancak “yüksek dellal, doğru keşşaf, muhakkik üstad ve sadık muallim” olan başta Hz. Muhammed (asm.) olmak üzere diğer bütün peygamberlerle bilinir ve anlaşılır.

Kâinatı kudret kalemiyle yazılmış bir kitap olarak gören, ondaki her varlığı Rabbanî bir mektup olarak kabul eden Üstad Hazretlerinin, bu kitabın anlaşılmasına karşı olacağı düşünülemez. O halde, konuyu Risalelerde sıkça nazara verilen “mâna-yı harfî ve mâna-yı ismî” meselesiyle tahlil etmek gerekiyor. Üstad Hazretleri kâinata esbab hesabına bakmanın hata olduğunu, Allah hesabına bakmanın ise marifet-i İlâhîye olduğunu nazara veriyor. Bunlardan birincisi mâna-yı ismiyle, ikincisi ise mâna-yı harfiyle bir bakıştır.

Mâna-yı ismî; bir şeye yaratıcısını düşünmeden sadece o şey namına bakmaktır. Meselâ, güneşin dünyadan bir milyon üç yüz bin defa daha büyük, hidrojen gazından ibaret bulunduğunu, hidrojenin helyuma dönüşmesiyle enerji ortaya çıktığını ve benzeri şeyleri söylemek, güneşten mâna-yı ismiyle bahsetmektir.

Güneşi Allah’ın harika bir eseri, Nur isminin aynası, kâinat misafirhanesinin lambası olarak görmek ise ona mâna-yı harfiyle bakmaktır. İnsan güneşe bu mânada baktığında kalbinde Allah’ın hem azamet ve kudretine, hem de hikmet ve rahmetine karşı bir hayret ve muhabbet duygusu uyanır. Artık böyle bir insanın, güneşin bütün hususiyetlerini en ince teferruatıyla incelemesi onun kalb ve ruhuna hiçbir zarar vermeyeceği gibi, aksine onun marifetini daha da artırır ve derinleştirir. Aksi halde, güneş hakkındaki bütün bilgileri onun güneşe olan hayranlığını ve hayretini artırmaktan ibaret kalır, bu ise onu İlâhî marifetten uzaklaştırır.

Demek ki, burada fen ilimlerine mâna-yı ismiyle bakanların o ilimlere daldıkça kalbî hastalıklara müptela olacakları ders verilmiş oluyor. Üstad Hazretleri, fen ilimlerini kâinat kitabındaki ince mânaları araştırıp, ortaya koydukları için cevasis (casuslar) olarak tarif ve tavsif ediyor ve onların Hakîm isminin tecellilerini bize gösterdiklerine dikkat çekiyor. Buna göre, kâinat, Allah’ın bir kudret kitabı, bütün fen ilimleri de o kitaptaki hikmetlerin tefsiri gibidir. Kâinata bu mânada baktıran bir Üstad, insanın fen ilimlerine daldıkça dalalete düşeceğini, yoldan çıkacağını söylemez.

Demek ki burada dikkat çekilen hakikat şudur: İnsan kâinata, tabiat kanunlarına ve âlemde cereyan eden hâdiselere Cenâb-ı Hak’tan gafil olarak baktığı takdirde, fen ilimlerine daldığı nisbette kalbi ve ruhu yaralanır, hastalanır.

Varlık âlemini ve onda cereyan eden hâdiseleri sahipsiz ve tesadüfe bağlı zannederek onlara kendi aklıyla te’vil ve izah getirmeye kalkışmaktan birçok batıl fikrî ekol ve cereyan ortaya çıkmıştır. Her şeyi madde ile açıklamaktan materyalizm; her şeyi evrimle izaha kalkışmaktan ise Darwinizm doğmuştur.

Kınalızade’nin çok güzel bir sözü vardır. Buyuruyor ki: “İki nokta arasındaki doğru tektir. İki nokta arasındaki düz çizgi bir tanedir. Ama iki nokta arasından sonsuz eğri çizgiler geçer.”

Metafizik sahada, İslâm’a zıt olan felsefî görüşlerin her biri eğri bir çizgidir. Batıl dinlerin ve dalalet fırkalarının da hepsi birer eğri çizgidirler.

Kalbin ve ruhun yaratıcısı şöyle buyuruyor:

“... Kalpler Allah’ı anmakla (bilmekle, hatırlamakla) mutmain olur.” (Ra'd Suresi, 13/28)

İnsanın mahiyeti, kâinata gönderiliş gayesi, eşyanın hakikati, hâdiselerin hikmeti gibi hususlarda İlâhî irşada istinad etmeyen ve peygamber tebliğiyle bilinmeyen hiçbir “tahmin, hayal ve zan” insan kalbini tatmin edemez ve edemiyor.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü