"Farz ve vaciplerde ve şeair-i İslamiyede ve sünnet-i seniyyenin ittibaında ve haramların terkinde riya giremez, izharı riya olmaz..." İzah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
"Birincisi: Farz ve vaciplerde ve şeâir-i İslâmiyede ve sünnet-i seniyenin ittibâında ve haramların terkinde riya giremez; izharı, riya olamaz-meğer, gayet za'f-ı imanla beraber, fıtraten riyakâr ola. Belki, şeâir-i İslâmiyeye temas eden ibadetlerin izharları, ihfâsından çok derece daha sevaplı olduğunu, Hüccetü'l-İslâm İmam-ı Gazâlî (r.a.) gibi zatlar beyan ediyorlar. Sâir nevafilin ihfası çok sevaplı olduğu halde, şeaire temas eden, hususan böyle bid'alar zamanında ittibâ-ı sünnetin şerafetini gösteren ve böyle büyük kebâir içinde, haramların terkinde takvâyı izhar etmek, değil riya, belki ihfâsından pek çok derece daha sevaplı ve hâlistir."(1)
Modern çağın insanı kimlik bunalımı yaşıyor. Haberleşme ve ulaşım vasıtalarının gelişmesi ile dünya âdeta küçük bir köy şeklini alıyor. Bugünün ifadesi ile insanlık küreselleşme sürecini yaşıyor. Küreselleşme sayesinde medeniyetler kendi kimliği ile beraber, diğer medeniyetler ile iç içe girift bir hayat tarzına girmiştir. Bu da ister istemez medeniyetler arasında karşılıklı kültür alış verişini netice vermektedir.
Şayet medeniyetlerin güçlü ve cazip bir hüviyeti ve nişanesi olmazsa, diğer medeniyetler içinde eriyip giderler. Bu sebeple İslam dini Müslüman medeniyetinin hüviyetine ve şiarına çok ehemmiyet vermiş ve bu noktada çok kuvvetli şeair istihsal etmiştir.
Ezan, selam vermek, hilal, tesettür, oruç, namaz gibi, hem ibadet yönü hem de şeair yönü kuvvetli olan ibadet ve temsiller, bu küreselleşme muhitinde hem İslam hüviyetini muhafaza ediyor hem de başka din mensuplarını tesiri altına alıyor. Ezanın tesirinde kalarak Müslüman olanların sayısı az değildir.
İslam dininde şeair ve alametlerin şahsî farzlardan daha mühim olması ve bunları neşretmeye riyanın girmemesi bu sırdan dolayıdır. Şayet riya girer endişesi ile bu şeair olan ibadetler terk edilirse, ciddi bir za’fiyeti yaşar ve büyük tehlikelerle karşı karşıya kalırız. Bu hikmetten dolayı imam namazda en güzel sesi, en güzel edası ile kendini izhar edebilir. Bu, riya değil, namazın en güzel bir kıvamda izhar ve ilanıdır. Ezanı, riya olur diye okumamak ya da hakkını vermeden geçiştirerek okumak, ezanın gayesini olan izhar ve ilana zıttır. Bu manayı şeair ciheti kuvvetli olan ibadetler için de düşünebiliriz.
Günahların her taraftan sel gibi aktığı bu dehşetli asırda, takvayı esas alarak bir hayat yaşamak ve bunu ilan edip göstermek, hem hakkı ilan etmek hem de başkalarına numune olup cesaret vermek demektir. Bu yüzden, takva, şeair ve farzlara kolaylıkla riya ve gösteriş girmez. Ancak fıtratı kokuşmuş, tabiatı bozulmuş, imanı sönmeye yüz tutmuş insanlar, bu gibi mühim ibadet ve vazifelerde riyakârlık yapabilir.
(1) bk. Kastamonu Lâhikası, 115. Mektup.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
Yorumlar
Riyakâr olanın fıtratına riyakârlık verilmişse, neden mes’ul oluyor?
İnsan doğduğunda temiz bir kâğıt gibidir; zamanla ve tecrübe ile bu temiz kâğıt dolar ve tekemmül eder. Dolayısı ile insan doğarken, hakka ve doğruya yöneltecek bir şeyi beraberinde getirmez, tamamen haricî tesirler ve tecrübeler sayesinde doğruyu ve hakkı bulur, görüşünü savunan felsefi ve psikolojik cereyanlar ifrata gitmişlerdir.
Bu fikrin aksini savunanlar ise, insan hak ve doğrunun kıstaslarını fıtratı ile beraberinde getirir, vicdan, mizaç ve insan fıtratı denilen şeyler dış tesirlere ve tecrübeye ihtiyaç bırakmadan doğru ve hakkı bulur, diyerek tefrite gitmişlerdir.
Bu hususta vasat ve doğru olan ise, insanın yaratılışnda var olan şeyler olduğu gibi, vicdan, ahlak ve fıtrat gibi, sonradan tecrübe ve terbiye ile kazandığı şeyler de vardır. Yani insan bütün bütün doğuşta boş ve cahil olarak dünyaya gelmiyor. Ama tam tekemmül edip öyle gelmiş de değil. İnsan, hayatı boyunca iktisab ettiği tecrübe, arkadaş ve muhit sayesinde itiyad-ı sani denilen ikinci bir fıtrat kazanır. Yaradılıştan gelen fıtrat ile insan eli ile kazanılan ikinci fıtrat birbirine zıt olursa, insan çatışma içine düşer. Bu yüzden, fıtrî olan İslam dini ile, beşerî diğer sistemlerin teşkil ettiği ikinci fıtratlar arasında çok farklar var.
İnsan ruhunun esas ve daimî olması, tekemmül etmesine mani bir durum değildir. İnsan ruhu başlangıçta mübtedi olup, sonra tekemmül edebilir. Allah insan ruhuna nihayetsiz terakki ve tedenni kabiliyetini vermiştir. İnsana düşen, İslam terbiyesi ile terakki kabiliyetini inkişaf ettirmektir. “İstîdat çekirdeğini İslâmiyet suyu ile, îmanın ziyâsiyle, ubûdiyet toprağı altında terbiye ederek evâmir-i Kur'âniyeyi imtisâl edip, cihâzât-ı mâneviyyesini hakikî gayelerine tevcih” edip terakki ve tekemmül ettirmektir.
Ruh, aslını muhafaza ile beraber tekemmül edebilir. Yani ruhta sabit ve değişmeyen bir yön olduğu gibi, muhit, arkadaş ve terbiye ile tekâmül ve terakki eden ciheti de vardır. Aksi bir durumda da tedenni edebilir.
Bu yüzden, insanın almış olduğu terbiye, kötü muhit ve arkadaş onun aslî fıtratını değiştirip bozabilir. Riya, desinler, şöhret, haset gibi kötü vasıfları ona fıtrat ve mizaç yapabilirler. Mesela, hırsızlığı meslek edinmiş bir toplumda yetişen bir çocuk için, hırsızlık fıtrat haline gelebilir. Bunun tekrar iyiye değiştirilmesi de kabildir.