"Hem makamın hatırını dahi kırmıyor. Zira cevapta ukde-i hayatiyeyi derc eder ki, makasıd-ı kelâm ondan istimdâd-ı hayat eder." ifadesini izah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
Soruda geçen paragrafın tamamını buraya alalım:
"Hem de malûmdur: Bir müteannid ve mukallid bir sâil, imtihan cihetiyle, bir kitapta gördüğü bir meseleyi, eğerçi bir derece de muharref olsa, bir adamdan sual etse, tâ gaybda olan malûmuna cevap verse, o cevap iki cihetle doğrudur: Ya doğrudan doğruya cevap verse veyahut sâil-i müteannidin malûmuna ya bizzat veya teville cevab-ı muvafık veriyor. İkisi de doğrudur. Demek bir cevap, hem vâkii razı eder, zira haktır; hem sâili ikna eder. Zira eğerçi murat değilse, malûmuna tatbik eder. Hem makamın hatırını dahi kırmıyor. Zira cevapta ukde-i hayatiyeyi derc eder ki, makasıd-ı kelâm ondan istimdad-ı hayat eder."(1)
İnatçı ve taklit ehli bir adam, sağlam olmayan ve içine bozuk hurafeler karışmış bir kitapta gördüğü bir mesele hakkında, imtihan için bir adama soru sorsa. Soru sorulan adam o inatçı ve cahil adama cevap olarak o kitaptaki bozuk ve yanlış olan meselenin doğrusunu düzelterek cevap verse ya da adamın kast ettiği yanlış cevabı aynısı ile adama bildirse, her iki cevap da doğru sayılır.
Birinci Cevap; yani yanlış ve hatalı yönü düzelterek verilen cevap, zaten hakikat namına doğru bir cevaptır.
İkinci Cevap ise; o cahil adamın kast ettiği cevaba uygun olmasından dolayı doğru bir cevaptır.
Bu iki türlü cevap, hem hakikati incitmez; zira hakikatin yüzü gösterilerek cevaplanıyor, hem de soru makamındaki muhatabı incitmez, zira onun zihnindeki kast ettiği mana ve cevap ona bildiriliyor.
Kur’an, muhatabına meseleleri izah ederken, muhatabının bozuk hayalini okşamak türünden değil, hakikatleri zihinlere tespit ve teyit bakımından hareket ediyor. Lakin muhatabın makam ve seviyesini de ihmal etmiyor. Hakikatleri muhatabının zihnine tatlı bir şekilde şırınga ediyor.
(1) bk. Muhakemat, Birinci Makale (Unsuru'l-Hakikat), On İkinci Mukaddime.
İlgili ders videosu için tıklayınız:
-Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (19.Bölüm).
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü