"İkinci vecih ise, felsefe tutmuştur. Felsefe ise, eneye mana-yı ismiyle bakmış. Yani, kendi kendine delalet eder, der; manası kendindedir, kendi hesabına çalışır, hükmeder." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Metinde geçen "kendi kendine delâlet eder, der, manası kendindedir, kendi hesabına çalışır, hükmeder" görüşlerini bir elma ağacı üzerinde tahlil edelim.

Bu ağaç kendi kendine delalet eder, yani ona bakan insan “Bu bir elma ağacıdır.” der. Manası kendindendir, yani kendi taşıdığı özelliklerini inceleyenlerin nazarına arz eder. Bu iki nokta onun ne olduğu hakkındaki suallerin cevabıdır. Bu ağacın vazifesi nedir sualinin cevabını felsefe “kendi hesabına çalışır.” şeklinde vermektedir. Buna göre, elma ağacının elma vermesinin gayesi kendisine bakmakta, yani elmayı kendi için vermektedir. Bu noktada felsefe iflas eder. Elma ağacı meyvesini insan için vermektedir. O meyvede sergilenen bütün faydalar insan içindir. Hâlbuki o ağaç ne kendisini tanımaktadır ne de insanı.

Bir fabrika niçin ve kimin için çalıştığını bilmediği gibi, bu elma ağacı da Allah’ın Rezzâk ismine, Hakîm ismine, Kerîm ismine ayna olduğunun farkında değildir. Ona mana-yı harfiyle bakan insan bu manaları rahatlıkla anlar. Aksi şekilde bakanların ise bu manaları ağacın kendisine vermeleri gerektir. Bu ise tam bir safsatadır.

Bu anlayışa göre, güneş kendi yolunu görmek için ışık saçmakta, hava kendi menfaati için kanımızı temizlemekte, dünya kendi hedefine doğru yol almaktadır.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü